در این مطلب از سایت پی جو به بررسی گیاه خربق و هر آنچه نیاز هست در خصوص این گیاه دارویی بدانید می پردازیم.
آشنایی با خواص و کاربردهای گیاه خربق
پی جو مجله سلامت - خربق، گیاهی با تاریخچه بسیار طولانی در طب سنتی، هنوز هم موضوع بحث برانگیزی است. این گیاه، با بیش از 20 گونه مختلف از جنس Helleborus، به خاطر ویژگی‌های سم‌زدایی و خواص درمانی خود شناخته شده است. خربق به دو شکل اصلی، یعنی خربق سیاه و سفید شناخته می‌شود، هرکدام با خصوصیات منحصر به فرد خود.
در حقیقت، خربق سفید از لحاظ فنی از یک خانواده متفاوت است، اما با ویژگی‌های فراوانی مانند اثرات پاک‌کننده مشهور است. به عنوان مثال، اعتقاد بر این است که این گونه خواص ضد سمی دارد. از سوی دیگر، خربق سیاه دارای طیف وسیعی از کاربردها است که از جمله موارد آن می‌توان به اثرات ضدعفونی‌کننده و ضدالتهابی اشاره کرد.
با این حال، حتماً باید توجه داشت که بیشتر گونه‌های خربق حاوی مواد سمی هستند و تنها تحت نظر متخصصان طب سنتی ترتیب داده شوند. برخی از اثرات قدرتمند این گیاه می‌تواند جدی و حتی مرگبار باشد؛ بنابراین، هرگز سعی نکنید خودسرانه از خربق به عنوان داروی خود درمانی استفاده کنید. در ادامه با خواص و کاربردهای این گیاه دارویی بیشتر آشنا می شویم، لطفاً تا انتها با ما همراه باشید.
مشخصات گیاه خربق
گیاه خربق، یک گیاه پایا با ارتفاع تا یک متر است که ریزومهای کوچک و استوانه‌ای به طول ۵-۳ سانتیمتر دارد. این گیاه دارای ریشه‌های متعدد باضخامت ۲ میلی‌متر و طول ۲۰ سانتیمتر است. برگ‌های خربق به شکل بیضی کاملاً پهن هستند و ارتفاع آن‌ها به ۲۵ سانتیمتر می‌رسد که هر سه برگ به‌صورت متناوب بر روی ساقه قرار دارد (تفاوت آن با ژان سین زرد که به نظر مشابه است). گل‌های خربق سفید مایل به سبز هستند و به عرض یک سانتیمتر در خوشه‌هایی در قسمت انتهایی محور اصلی ساقه گردآمده‌اند. این گیاه در ماه‌های تیر و مرداد گل می‌دهد و طعم تلخ و نامطبوعی دارد.
قسمت‌های مورداستفاده:
- ریشه و ریزتم خشک‌شدهٔ گیاه.
- زیست‌بوم گیاه خربق
زیستگاه و گردآوری گیاه خربق
گیاه خربق اغلب در نواحی کوهستانی اروپای مرکزی و به وفور، به‌ویژه در مناطق مرطوب کوهستانی، رشد می‌کند. هرچند که بومی بریتانیا نیست، اما در این نواحی نیز ممکن است یافت شود. برای گردآوری این گیاه، بهترین زمان پاییز است، هنگامی‌که گیاه در حال پژمرده شدن است یا در فصل بهار که رشد آن شروع می‌شود. برای جمع‌آوری، ریزتم و ریشه‌های گیاه باید با دقت بیشتری از خاک خارج‌شده و سپس به‌دقت شسته شوند. سپس ریزتم و ریشه‌ها به قطعات کوچک‌تر خردشده و در آخر، در محیطی سایه‌دار یا زیر نور خورشید خشکانده می‌شوند.
همچنین اگر شما به حوزه طب سنتی علاقه دارید، شما می توانید در سایت پی جو در بخش "دانستنی های طب سنتی" در خصوص انواع داروهای گیاهی و کاربردهای آن‌ها اطلاعات کامل و جامعی کسب کنید.
ترکیبات شیمیایی گیاه خربق
- آلکالوئیدها: گیاه خربق دارای چند آلکالوئید مختلف است که برای انسان و دام‌ها سمی است. این آلکالوئیدها می‌توانند باعث افت فشارخون و استفراغ شوند.
- سمیت: مصرف مقادیر زیاد خربق می‌تواند علائم مسمومیت را ایجاد کند که شامل مالیخولیا (نقص در کنترل حرکت عضلات)، اسهال، گرفتگی عضلات، ناراحتی‌های قلبی و سایر علائم پیچیده می‌شود. مقدار زیاد این گیاه به‌ویژه می‌تواند خطرناک برای سلامتی باشد.
- تأثیر بر حشرات: خربق برای حشرات مختلف به خصوص کک و شپش سمی است. به همین دلیل ممکن است در کنترل آفات در کشاورزی یا باغبانی استفاده شود؛ اما باید با احتیاط و با رعایت دستورالعمل‌های ایمنی این کار انجام شود.
- تغییرات در فعالیت و سمیت برگها: فعالیت و سمیت برگ‌های گیاه خربق در طول رشد گیاه ممکن است بسیار متغیر باشد؛ بنابراین، ممکن است در دوره‌های مختلف رشد گیاه، ترکیبات و اثرات آن تغییر کند.
در نتیجه، برای استفاده از خربق در هر زمینه، ایمنی و دقت لازم باید رعایت شود تا جلوی مسائل سمیت و مشکلات سلامتی گرفته شود. همچنین، مصرف گیاه خربق به عنوان دارو یا در هر کاربرد دیگر باید تحت نظر کارشناسان متخصص باشد.
مهمترین خواص دارویی گیاه خربق
خربق دارای خواص دارویی متعددی است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ضد تشنج و ضد اسپاسم
خربق دارای خواص ضد اسپاسم است و در درمان اسپاسم‌های عضلانی، گرفتگی عضلات و سندرم روده تحریک‌پذیر کاربرد دارد. استفاده از خربق به عنوان یک ماده ضد اسپاسم (ضد تشنج) ممکن است به دلیل مواد شیمیایی قدرتمند موجود در این گیاه صورت پذیرد. این مواد می‌توانند به تهدیداتی مانند صرع یا اختلالات عصبی و عضلانی کودکان کمک کنند. اثرات آرامبخش و مسکن خربق ممکن است منجر به کاهش تشنج‌ها و بهبود شرایط عصبی و عضلانی گردد.
گیاه خربق و کاهش وزن
استفاده از خربق به منظور لاغری و کاهش وزن، مختصر و موقت ممکن است از طریق افزایش ادرار و پاکسازی مواد زائد از بدن انجام شود. با این حال، این روش به‌عنوان یک راهکار به‌دور از راه‌های سالم و مؤثر برای کاهش وزن محسوب می‌شود.
استفاده ناپایدار و متداول از گیاه خربق برای تسهیل فرآیند تخلیه و پاکسازی ممکن است باعث اختلال در تعادل الکترولیتی بدن شده و عوارض جانبی جدی ایجاد کند. همچنین، افزایش ادرار ممکن است باعث از دست رفتن مایعات و مواد معدنی مورد نیاز بدن شود که در نهایت موجب مشکلات جدی سلامتی شود.
خواص کاهش تب
خربق سبز به عنوان یک گیاه دارویی با خواص کاهش تب شناخته شده است، اگرچه توجه کمتری نسبت به هلیله‌های سفید و سیاه دارد. این گیاه به عنوان یک کاهنده تب از زمان‌های باستان مورد استفاده قرار گرفته و به ویژه در درمان تیفوس و دیگر حالت‌های تب مورد توجه قرار گرفته است.
خواص تنظیم قاعده برای زنان
خربق به عنوان یک گیاه دارویی، خواص تنظیم قاعده را نیز داراست. این گیاه از طریق افزایش جریان خون در ناحیه لگن، به ویژه در زنان، می‌تواند در تنظیم دوره‌های قاعدگی و بهبود سلامت باروری نقش داشته باشد. این اثرات ممکن است در شرایط خاصی، مانند دوران بارداری، خطرناک باشند، اما در شرایط دیگر می‌تواند به عنوان یک ماده قاعده آور مفید باشد.
همچنین، لازم به ذکر است که قبل از هر استفاده از خربق یا سایر گیاهان دارویی برای تنظیم قاعده، حتماً با پزشک مشورت کنید. این گیاه ممکن است تداخل با داروها یا شرایط پزشکی خاص داشته باشد و مصرف بدون راهنمایی متخصص ممکن است به جای بهبود، به سلامتی آسیب برساند. برای ایمنی و اثربخشی بیشتر، همواره بهتر است تصمیمات مرتبط با سلامت زنانه را با پزشک خود هماهنگ کرده و توصیه‌های ایشان را رعایت نمایید.
خواص ادرارآور و پاکسازی کلیه
گیاه خربق، با خواص ادرارآور و پاکسازی کلیه، به عنوان یک ماده طبیعی و ملایم برای دفع مواد زائد از بدن شناخته شده است. مصرف این گیاه در دوزهای بسیار کم ممکن است به افزایش تولید ادرار و بهبود عملکرد کلیه‌ها منجر شود. تحریک ادرار توسط خربق باعث از بین بردن چربی‌ها، نمک‌ها و مواد مضر دیگر شده و از طریق دفع این مواد اضافی از بدن، کلیه‌ها را پاکسازی کرده و سلامت کلی بدن را بهبود می‌بخشد.
گیاه خربق برای پاکسازی روده (مسهل قوی)
خربق، به عنوان یک گیاه با خصوصیات سم زدایی و مسهل، در تاریخ به عنوان راهی برای تسریع در تخلیه مواد از روده‌ها و پاکسازی معده شناخته شده است. این گیاه به عنوان یک ماده مسهل قوی مطرح بوده است، اما باید توجه داشت که مصرف آن باید با احتیاط و تحت نظر متخصصان صورت گیرد.
به دلیل مسهل بودن خربق، می‌تواند در شرایطی که نیاز به تخلیه سریع مواد از روده یا پاکسازی معده باشد، مفید باشد؛ اما نکته حائز اهمیت این است که مصرف این گیاه باید با دقت و با راهنمایی متخصصان صورت گیرد. مصرف بی‌رویه و بدون راهنمایی ممکن است به عوارض جانبی جدی، حتی تهدید کننده جان منجر شود.
خواص گیاه خربق سیاه در طب سنتی
برخی از خواص گزارش‌شده در مورد گیاه خربق سیاه عبارت‌اند از:
- تحریک عطسه: گرد خربق سیاه می‌تواند عطسه را ایجاد کرده و دستگاه تنفسی را تحریک کند.
- درمان بیماری‌های پوستی: مخلوط پودر خربق سیاه با سرکه، به عنوان یک درمان مؤثر برای بیماری‌های پوستی مانند گال یا لکه‌های سفید پوست معرفی شده است.
- بهبود شرایط گوارش: خربق سیاه ممکن است به دلیل خواص زداینده‌اش، در بهبود شرایط گوارش و زدایی از انگل‌های دستگاه گوارش کمک کند.
- استفراغ: تزریق خربق سیاه می‌تواند در درمان فلج و درد مفاصل، از جمله از طریق استفراغ، مؤثر باشد.
- تسکین درد دندان: برخی گزارش‌ها حاکی از این است که خربق سیاه ممکن است در تسکین درد دندان نقش داشته باشد.
- تقویت شنوایی: خربق سیاه بصورت آب پز و استفاده از آن در گوش کم شنوا ممکن است به تقویت شنوایی کمک کند.
- تأثیر در بیماری‌های سر مانند صرع و سردرد: خربق سیاه به عنوان یک داروی گیاهی برای این بیماری‌ها معرفی شده است.
- ضد کرم: خربق سیاه ممکن است خاصیت ضدکرمی داشته باشد که می‌تواند به‌عنوان درمان کمکی در مواجهه با انگل‌ها عمل کند.
- تأثیر در تنظیم مزاج: تقویت کلیت مزاج و تغییر وضعیت آن از جمله خواص خربق سیاه است.
- ضد حشرات: دم‌کرده خربق سیاه می‌تواند حشرات را از محیط اطراف دور کند.
خواص گیاه خربق سفید در طب سنتی
گیاه خربق سفید خصوصیات دارویی و درمانی بسیاری دارد که می‌تواند در تقویت سلامت و درمان برخی مشکلات بدن مؤثر باشد. برخی از خواص و کاربردهای گزارش‌شده برای خربق سفید عبارت‌اند از:
- پاکسازی معده: گزارش‌ها نشان می‌دهند که خربق سفید ممکن است در پاکسازی معده مؤثر باشد.
- تقویت بینایی: مخلوط کردن خربق سفید با سرمه ممکن است برای رفع ناراحتی چشم و تقویت بینایی مؤثر باشد.
- درمان سنگ مثانه و صرع: خربق سفید به عنوان درمانی مفید در مواردی همچون سنگ مثانه و صرع شناخته شده است.
- درمان آسم و سرفه: برگ‌های خشک شده خربق سفید به عنوان سیگار برای درمان آسم و سرفه ناشی از آسم مصرف می‌شود.
- ضد بواسیر: پماد خربق سفید ممکن است خواص ضد بواسیر داشته باشد.
- ضد اسپاسم: خربق سفید در بیماری‌های عصبی عضلانی و قولنج های معدی به عنوان ضد اسپاسم مؤثر باشد.
- تسکین دردهای ناشی از سرماخوردگی: جوشانده گل‌های خربق سفید برای دردهای ناشی از سرماخوردگی و ترک خوردگی پوست استفاده می‌شود.
- تسکین دردهای عصبی و مفصلی: برگ‌های له شده خربق سفید به عنوان یک تسکین‌دهنده برای دردهای عصبی و مفصلی استفاده می‌شود.
- نرم‌کننده سینه و التهابات برونشی: خربق سفید به دلیل داشتن موسیلاژ نرم‌کننده، می‌تواند برای نرم کردن سینه و درمان التهابات برونشی مفید باشد.
- مدر و ملین: این گیاه به عنوان مدر و ملین کمک به تنظیم بلغم و صفرای غلیظ و اخلاط لزجه دارد.
- قاعده‌آور: خربق سفید خصوصیت قاعده‌آور بسیار قوی دارد.
- ضد حشرات: در کره، خربق سفید به عنوان یک حشره کش و ضد آفت استفاده می‌شود.
- درمان بواسیر و جرب: استفاده از ترکیب پودر ریشه خربق سفید با سرکه برای درمان بواسیر، جرب، اگزما و لکه‌های سفید زیرجلدی مفید است.
- کمک به خرد شدن سنگ مثانه: مصرف خربق سفید ممکن است در خرد شدن سنگ مثانه مؤثر باشد.
- تسکین سرماخوردگی بینی: درمان سرماخوردگی بینی با استفاده از خربق سفید.
- کمک به افزایش حالات عصبانیت، بلغم، صرع بلغمی: خربق سفید ممکن است در مواردی همچون عصبانیت، بلغم و صرع بلغمی مفید باشد.
- قی‌آور و استفراغ آور: خربق سفید قی‌آور است و ممکن است باعث استفراغ شود.
- مسهل بسیار قوی: گرد خربق سفید به عنوان یک مسهل بسیار قوی شناخته می‌شود.
عوارض جانبی و موارد منع مصرف خربق
مصرف گیاه خربق سفید با توجه به عوارض و موارد منع زیر توصیه نمی‌شود:
- مقدار تجویز شده: مصرف شربت آن تا نیم مثقال و حداکثر یک مثقال توصیه می‌شود. مصرف بیش از این مقدار ممکن است باعث اثرات خطرناکی مانند استفراغ، تنگی نفس و تشنج شود.
- استفاده از شیاف واژن: استفاده از شیاف واژن خربق سفید خطرناک است و ممکن است باعث سقط جنین در خانم‌های باردار شود. در صورت بارداری، استفاده از این روش ممنوع است.
- جوانان و مزاج گرم: برای جوانان و افرادی که مزاجی گرم دارند، توصیه نمی‌شود که از گیاه خربق سفید به مقدار زیاد استفاده کنند.
- مشکلات کلیه: مصرف خربق برای کلیه مضر است و توصیه می‌شود که با متخصصان پزشکی مشورت شود. مقدار خوراک آن نیز باید محدود شده و به مقدار ۱-۲ گرم تأکید می‌شود.
- حاوی آلکالوئید: گیاه خربق سفید دارای چند آلکالوئید است که برای انسان و دام سمی است و می‌تواند باعث استفراغ و افت فشار خون شود.
- علائم مسمومیت: مصرف زیاد گیاه خربق سفید ممکن است علائم پیچیده مسمومیت را شامل می‌شود؛ این علائم شامل مالیخولیا، اسهال، گرفتگی عضلات، ناراحتی های قلبی و غیره می‌شود.
- مزاج مرطوب: برای افرادی که مزاج مرطوب ندارند، مصرف گیاه خربق سفید مضر است.
- ترکیب با ادویه‌ها: مصرف شربت خربق سفید با افزودن ادویه‌های دیگر به شدت قی‌آور و خفه‌کننده، پایین آورنده نیرو و نبض و حتی ممکن است باعث ایجاد حالت غش و در حالت شدیدتر منجر به مرگ شود.
- خاصیت سمی در بذرها: خربق سفید و خربق سیاه جزء سموم دانسته شده و برای جلوگیری از آفات، ترکیب بذرها با کوبیده اجزای خربق قبل از کشت مناسب ذکر شده است.
نحوه مصرف خربق
گیاه خربق یک گیاه دارویی است که برای استفاده‌های مختلف، از جمله مصارف طبی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مصارف طبی، ریزوم و ریشه‌های مجاور گیاه خربق جمع آوری و پس از تمیز شدن، قسمت‌های سبز آن بریده می‌شوند و در سایه یا در خشک کن تا حداکثر ۴۵ درجه سانتیگراد خشک می‌شوند. خشک شده‌ی گیاه خربق دارای طعم تلخ و تند است. با توجه به سمی بودن و متغیر بودن مواد مؤثره در آن، توصیه می‌شود که از آن به صورت مستقیم استفاده نشود و تنها با تجویز پزشک در پمادها استفاده شود. مصرف حداکثر ۲ گرم گرد خربق سفید در ۲۴ ساعت توسط پزشک تعیین می‌شود.
برای تهیه تنتور خربق سفید، ریشه گیاه را در الکل ۸۰ درجه خیس کرده و به مدت ده روز در الکل نگه دارید. سپس با فشار دادن روی پارچه و صاف کردن با کاغذ، مایع را استخراج کنید. این تنتور را به میزان ۱۰-۳۰ قطره در ۲۴ ساعت مصرف کنید.
برای تهیه پماد خربق سفید، ۲۰ گرم گرد ریشه خربق سفید را با ۸۰ گرم چربی ذوب شده مخلوط کرده و ۲ گرم اسانس لیمو اضافه کنید. این پماد را به مدت چهل روز روی پوست و منطقه جرب مالیده و استفاده نمایید. این پماد در درمان جرب بسیار مؤثر است.
برای تشخیص میزان خاصیت دارویی گیاه خربق، برگ و ساقه آن را جدا کرده و فشار داده و به هم مالیده و لعاب را مشاهده کنید. مقدار بیشتر لعاب نشان‌دهنده مواد دارویی بیشتر است. این تست به افراد کمک می‌کند تا متوجه شوند کدام گیاه دارویی خاصیت بیشتری دارد.
جمع بندی
خربق گیاهی سمی با خواص دارویی متعدد است که از دیرباز در طب سنتی ایران و دیگر کشورها کاربرد داشته است. این گیاه دارای ترکیبات شیمیایی متعددی است که بر خواص این گیاه تاثیر گذار است. خربق در درمان بسیار از بیماری‌هایی که در بالا ذکر شد کاربرد دارد. با این حال، مصرف خربق باید تحت نظر پزشک صورت گیرد زیرا این گیاه سمی است و ممکن است عوارض جانبی جدی ایجاد کند.
همچنین شما در سایت پی جو می توانید در خصوص گیاه مرمکی و همچنین کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه این مقاله را "گیاه مرمکی و کاربردهای شفا بخش این گیاه در طب سنتی" نیز مطالعه نمایید.
بانک مشاغل برتر