کم کاری کبد یا نارسایی آن (به انگلیسی Liver Failure) عوارض جدی و بسیار خطرناک دارد و نیازمند مراقب پزشکی فوری و درمان است. مراحل (گرید) بیماری کبد به ترتیب شامل
- التهاب
- کبد چرب
- فیبروز
- و در نهایت سیروز و سرطان کبد می شوند.
در این مقاله مجله سلامت پی جو درباره علائم کم کاری کبد، علت، درمان و پیشگیری از این بیماری گوارشی خواهید خواند.
در اغلب موارد نارسایی کبد به تدریج و طی چند سال اتفاق می افتد و مرحله پایانی بیشتر بیماری های کبد است. اما یک بیماری نادر به نام نارسایی حاد کبدی به سرعت (حتی در ۴۸ ساعت) اتفاق می افتد و تشخیص به موقع آن دشوار است.
نارسایی کبد زمانی اتفاق می افتد که اغلب قسمت های این عضو بزرگ دچار آسیب یا کم کاری کبد می شوند.
برای تشخیص بیماری یا نارسایی کبد می توانید به بهترین متخصص داخلی یا فوق تخصص کبد و گوارش در شیراز مراجعه کنید.
دو نوع کم کاری کبد وجود دارد:
- نارسایی حاد کبد: در نارسایی حاد عملکرد کبد در مدت چند روز یا چند هفته از کار می افتد. اغلب افراد علائم بیماری کبد یا مشکل گوارشی ندارند.
- نارسایی مزمن کبد: در نارسایی مزمن آسیب به کبد به تدریج افزایش می یابد و طی چند سال باعث از کار افتادن آن می شود.
علائم کم کاری یا بیماری کبد
علائم کم کاری کبد در ابتدا معمولا شبیه به اختلالات دیگر و متفاوت با بیماری کبد هستند. به همین علت، تشخیص کم کاری کبد (نارسایی) در مراحل اولیه دشوار است.
علائم اولیه نارسایی کبد:
- استفراغ یا حالت تهوع
- کاهش یا از دست دادن اشتها
- احساس خستگی جسمی
- اسهال
همچنین برای تشخیص بیماری یا نارسایی کبد می توانید مقاله علائم بیماری کبد در پوست را بخوانید.
کار کبد چیست؟
در حالت طبیعی کار کبد تصفیه خون دستگاه گوارش قبل از گردش آن به سایر نقاط بدن است. کار کبد در بدن:
- پاکسازی سموم و مواد شیمیایی
- متابولیسم دارو
- ترشح صفرا و کمک به هضم غذا در روده
- تولید پروتئین های ضروری (برای انعقاد خون و عمکردهای دیگر بدن)
اما با پیشرفت بیماری، کم کاری کبد به نارسایی تبدیل می شود. یعنی علائم شدید و جدی تر که نیاز به درمان فوری دارند.
علائم نارسایی کبد چیست؟
نارسایی کبد وضعیتی خطرناک است که معمولا با علائم زیر شناخته می شود:
- یرقان (زردی)
- مشکلات انعقاد خون و خونریزی شدید
- ورم شکم - آب آوردن شکم (آسیت)
- عدم تمرکز و حواس پرتی (انسفالوپاتی کبدی)
- خواب آلودگی
مراحل بیماری کبد
- کبد چرب گرید ۱: التهاب کبد
در مرحله اول، بیمار دچار التهاب کبد می شود که در صورت فشار یا ضربه درد می گیرد. بسیاری از بیماران هیچ درد یا ناراحتی حس نمی کنند و اثری از کم کاری کبد نیست.
- کبد چرب گرید ۲: زخم یا فیبروز کبدی
در گرید دو در صورتی که التهاب کبد درمان نشود باعث زخم (فیبروز) کبدی می شود. افزایش تعداد زخم های مرحله دوم باعث می شود جریان خون به کبد قطع شود و کم کاری کبد در چند ناحیه باعث می شود سلول های سالم مجبور باشند چند برابر حالت طبیعی کار کنند.
علاوه بر این در گرید ۲، بافت همبند جایگزین سلول های اصلی می شوند و به تدریج چربی روی سطح بیرونی تجمع می کند که به آن کبد چرب می گویند.
- کبد چرب گرید ۳: سیروز کبدی
در مرحله (گرید) سه، کمکم فیبروز گسترش می یابد و سطح بزرگتری از بافت کم کاری می کند. بنابراین گرید سوم باعث به خطر افتادن سلامت کبد و در نهایت نارسایی کبد بیمار می شود.
در تمامی مراحل بالا (گرید ۱ تا ۳) آسیب ناشی از بیماری کبد ترمیم پذیر است و بیمار با رژیم غذایی، ورزش و درمان پزشکی می تواند کبد آسیب دیده را ترمیم کند.
تغذیه نقش مهمی در پیشگیری و درمان مشکلات گوارشی دارد. بهترین متخصصان تغذیه و رژیم درمانی در شیراز را با خواندن نظرات بشناسید.
- کبد چرب گرید ۴: مرحله پایانی بیماری کبد (ESLD)
مرحله چهارم کبد چرب که برگشت پذیر هم نیست، باعث عوارض شدید و متعددی می شود، مانند:
آب آوردن شکم (آسیت)، انسفالوپاتی کبدی، ورم و نارسایی کبد، خون ریزی داخلی، نارسایی کلیه و مشکلات ریوی.
تنها روش درمان نارسایی گرید ۴ پیوند کبد است.
برخی منابع گرید ۵ را بروز علائم سرطان کبد در نظر می گیرند: کاهش وزن شدید، ورم و درد سمت راست شکم، احساس سیری بعد از وعده کوچک غذا
علت نارسایی حاد کبد چیست؟
در موارد شدید، عوارض عدم درمان کم کاری کبد باعث بروز علائم نارسایی حاد می شود که روند سریعی دارد. شایع ترین علت نارسایی حاد کبد:
- اوردوز با استامینوفن: مصرف دوز بالای استامینوفن باعث صدمه به کبد و در نتیجه کم کاری یا نارسایی این عضو می شود.
- بیماری ویروسی - آسیب یا سیروز کبدی ناشی از هپاتیت آ، ب و ای (A ،B و E)، ویروس اپشتین بار، سیتومگالوویروس و ویروسهای هرپس سیمپلکس (نوع ۱ و ۲)
- واکنش حساسیت به دارو: برخی داروهای شیمیایی یا طب سنتی برخی باعث مرگ سلول های کبد می شوند انواع دیگر نیز باعث صدمه به کیسه صفرا یا مجرای صفراوی می شوند.
- شوک عفونی (شوک سپتیک): عفونت کبد خطرناک است و به سرعت سبب کم کاری و از کار افتادن این عضو حیاتی می شود. معمولا عفونت کبد به علت عفونت خون (سپسیس) رخ می دهد.
- خوردن قارچ سمی
همچنین بسیاری از مواد شیمیایی و سموم صنعتی مانند تتراکلرید کربن که یک شوینده صنعتی (پاک کننده چربی) است به عملکرد کبد صدمه میزند.
علت های ژنتیکی کم کاری کبد
- هپاتیت خود ایمنی: دقیقا مانند هپاتیت ویروسی، هپاتیت خود ایمنی نیز می تواند علت نارسایی حاد باشد. در این بیماری سیستم ایمنی به سلول های کبد حمله می کند.
- بیماری ویلسون (ژنتیکی): بیماری ارثی ویلسون مانع دفع املاح مس از بدن می شود در نتیجه مس در کبد رسوب می کند و باعث صدمه جدی به بافت آن می شود.
- کبد چرب حاد بارداری در بیماری نادر کبد چرب بارداری، میزان اضافی چربی روی بافت کبد تجمع می کند و به آن آسیب می رساند.
- سندروم بودکیاری بیماری نادر دیگری که باعث تنگی و گرفتگی عروق کبد می شود.
علت نارسایی مزمن کبد چیست؟
شایع ترین دلایل نارسایی مزمن کبد شامل:
- سبک زندگی اشتباه: چاقی، عدم تحرک و غذاهای چرب و ناسالم
- هپاتیت بی B: ورم و اختلال در عملکرد طبیعی کبد (کم کاری کبد)
- هپاتیت سی C: ابتلا به هپاتیت C در طولانی مدت باعث سیروز می شود.
- زیاده روی و مصرف طولانی الکل: دائمالخمر بودن یا مصرف سنگین الکل هم منجر به سیروز کبدی می شوند.
- هموکروماتوز (بیش آهنی): هماتورکروز ارثی باعث می شود بدن بیش از حد نرمال آهن جذب و ذخیره کند که ممکن است کبد را از کار بیندازد (سیروز).
- هپاتیت آ: تماس با آب، غذا و بیمار آلوده به هپاتیت A باعث التهاب کبد می شود که معمولا خود بخود درمان می شود.
- سیروز کبدی: رفتارهای خطرناک مانند مصرف طولانی مدت الکل، هپاتیت درمان نشده و سیروز کبدی باعث کم کاری کبد و فیبروز می شوند که خطرناک است.
- سیروز صفراوی (PBC): که نام دیگر آن کلانژیت صفراوی اولیه است، به مرور زمان مجاری ریز صفرا را نابود می کند.
آیا مصرف الکل برای کبد خطرناک است؟ بررسی تاثیر الکل بر کبد و انواع بیماری کبدی
عوامل دیگر کم کاری یا نارسایی کبد
- هپاتیت خود ایمنی: عامل این بیماری خارجی نیست و خود بدن به کبد حمله می کند وباعث التهاب آن می شود.
- کلانژیت اسکلروزان اولیه: این بیماری که اغلب در مردان جوان بروز می کند به تدریج به مجرای صفرا صدمه می زند.
- اگزالوز (هایپراگزالوریا) - کلیه ها نمی توانند بلورهای کلسیم اگزالات را از طریق ادرار دفع کنند و این ماده در بدن پخش می شود. اگزالوز ممکن است باعث سنگ کلیه شود.
- بیماری ویلسون - تجمع املاح مس در مغز و کبد - نوبت گیری از بهترین متخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) در شیراز
- نقص آنتی تریپسین آلفا-۱ که به نام A1AD یا AATD نیز شناخته می شود.
- سرطان کبد: معمولا علت سرطان کبد عفونت طولانی هپاتیت بی یا هپاتیت سی است.
- آدنوم کبد: تومور های خوشخیم کبدی است که بیشتر زنان ۲۰ تا ۴۴ سال را تحت تاثیر قرار می دهد.
- بیماری کبد چرب: در بیماری کبد چرب سلول های چربی اضافه روی کبد تشکیل می شوند.
معمولا بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) باعث ابتلای افراد چاق یا با کلسترول بالا می شود. بیماری کبد چرب الکلی (ALD) نیز مختص بیمارانی است که زیاد الکل مصرف می کنند.
- هپاتیت الکلی: نام نوعی التهاب کبد که به علت مصرف زیاد یا طولانی مدت الکل است.
- سندروم آلاژیل (ژنتیکی): بیماری ارثی سندروم آلاژیل که باعث می شود تعداد مجراهای کیسه صفرا از حالت طبیعی کمتر باشد.
- گالاکتوزمی: بیماران گالاکتوزمی، توانایی متابولیسم گالاکتوز را ندارند و مستعد آسیب کبدی هستند. گالاکتوز نوعی قند ساده است که در بسیاری از غذا ها مخصوصا لبنیات یافت می شود.
- بیماری ولمن (ژنتیکی) بدن بیماران مبتلا به ولمن نمی تواند آنزیم لیزوزومال لیپاز را ترشح کند که نقش مهمی در متابولیسم چربی و کلسترول و هضم آن در سلول دارد. به همین دلیل چربی کبد بالا می رود و مریضی ایجاد می شود.
درباره علت و درمان کلسترول بالا بیشتر مطالعه کنید.
تشخیص بیماری یا نارسایی کبد
معمولا پزشک داخلی یا متخصص کبد و گوارش از روش های آزمایش زیر برای تشخیص نارسایی یا کم کاری کبد استفاده می کند:
آزمایش خون معمولا چون بیماری کبد باعث طولانی شدن انعقاد خون می شود آزمایش زمان پروترومبین (انعقاد خون) به تشخیص بیماری توسط پزشک کمک می کند.
تصویربرداری پزشک می تواند با معاینه عکس از ناحیه شکم تشخیص دهد مشکل و علت کم کاری کبد چیست. متداول ترین روش های تصویربرداری برای تشخیص مشکلات گوارشی و داخلی:
- سونوگرافی شکم (Ultrasound)
- سی تی اسکن شکم (CT)
- ام آر آی (MRI)
- نمونه برداری (بیوپسی) اصلی ترین روش بیوپسی کبد از طریق پوست و با سوزن است. روش دیگر نمونه برداری کبد از رگ گردن است.
درمان کم کاری کبد (نارسایی)
برای ترمیم کبد آسیب دیده معمولا پزشک متخصص چندین روش درمان را بهطور همزمان به کار می برد. مهمترین نکته برای بیشترین شانس موفقیت و درمان فوری بیماری کبد شروع به موقع درمان در مراحل ابتدایی (التهاب) است.
به طور نمونه داروی استیل سیستئین برای درمان فوری نارسایی حاد کبد به علت اوردوز با استامینوفن مفید است. یا داروهای دیگر اثرات مسمومیت ناشی از خوردن قارچ سمی را رفع می کنند اما نکته مهم مصرف سریع دارو است.
- درمان حمایتی یا درمان علائم
در صورتی که عامل کم کاری کبد (یا نارسایی) نوعی ویروس باشد، ممکن است مدتی بستری در بیمارستان و درمان بیماری ویروسی (هپاتیت و ...) بهترین گزینه درمان باشد. در اغلب این موارد با کمک مراقبت پزشکی، ترمیم کبد آسیب دیده به خودی خود بخاطر توانایی زیاد این عضو برای بازسازی و بازیابی عملکرد وجود دارد.
اگر کم کاری شدید کبد (نارسایی) به دلیل آسیب در دراز مدت باشد احتمالا اولین و بهترین قدم درمان، نجات قسمت های سالم که عملکرد طبیعی دارند است. در غیر این صورت، بیمار نیاز به پیوند کبد دارد که خوشبختانه موفقیت بالایی دارد.
عوارض کم کاری کبد
بخشی از درمان شامل تلاش دکتر متخصص گوارش برای پیشگیری از بروز عوارض بیماری کبد است. عوارض نارسایی کبد شامل:
ادم مغزی (آب آوردن مغز): تجمع مایعات در بدن از شاخص ترین علائم کم کاری یا نارسایی کبد است. علاوه بر آب آوردن شکم، گاهی فشار خون بالا باعث ادم مغزی می شود و به مغز فشار می آورد.
مشکلات انعقاد خون: جگر انسان نقش مهمی در انعقاد خون دارد بنابراین کم کاری کبد (نارسایی) باعث می شود خون به درستی لخته نشود و بیمار در خطر خون ریزی شدید از جراحات باشد.
عفونی شدن بدن: مانند عفونت ریه (ذات الریه) یا عفونت مجاری ادرار. بیماری چربی کبد گرید ۴ باعث می شود بیشتر در معرض عفونت باشید.
نارسایی کلیه: عملکرد کبد و کلیه ارتباط نزدیکی دارد و ممکن است عدم درمان به موقع باعث آسیب به پارانشیم کلیه و در آخر نارسایی این عضو شود.
پزشکان توصیه می کنند هر چه زودتر برای درمان کبد چرب اقدام کنید تا نتیجه فوری و بهتری بدست آورید.
توصیه مجله سلامت پی جو: چطور از نارسایی کبد جلوگیری کنیم؟
بهترین راه جلوگیری از نارسایی یا کم کاری کبد، در اولین مرحله مستلزم کاهش احتمال ابتلا به سیروز کبدی و هپاتیت یا درمان فوری آن ها در مراحل ابتدایی است. پزشکان راه های زیر برای پیشگیری از هپاتیت و سیروز کبدی توصیه می کنند:
- واکسن ایمونوگلوبین وهپاتیت برای جلوگیری از هپاتیت آ و ب بزنید
- غذایی سالم، کم چرب که شامل همه گروه های غذایی باشد میل کنید
- برای رسیدن و حفظ وزن سالم هدفگذاری کنید - بطور منظم در باشگاه ورزشی یا خانه ورزش کنید.
- بیش از اندازه یا به مدت طولانی نوشیدنی الکلی نخورید
- مواقعی که الکل مصرف می کنید از خوردن قرص استامینوفن پرهیز کنید
- رعایت بهداشت: شستن دست، عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران (مسواک و تیغ اصلاح)
- پرهیز از روابط جنسی خطرناک یا بدون وسیله پیشگیری (کاندوم)
از آنجا که نارسایی یا کم کاری کبد خطرناک است امیدواریم توصیه های بالا برای تشخیص یا ترمیم کبد آسیب دیده به شما کمک کنند تا به زودی سلامت خود را بدست آورید.
ترجمه اختصاصی مجله سلامت پی جو از مقالات پزشکی
منابع:
مقاله پزشکی درباره نارسایی یا کمکاری کبد
WebMDسازمان بهداشت انگلیس
NHS (سرطان کبد)
پاکسازی و ترمیم با تغییر سبک زندگی:
WebMD و
MedicalNewsToday