فرش بافی و رفوگری از مشاغل سنتی شیراز
فرش بافی و رفوگری از دیرباز در شیراز به خاطر وجود پیشینه ای دور و دراز که فارس در این هنر به جای گذاشته، دیده می شود. هنر رفوگری مکمل هنر فرش بافی است که بعد از هنر قالی بافی به وجود آمد. کار رفوگر، مرمت و بازسازی و همچنین تزیین فرش است. رفوگری از نظر کلی شامل مراحل: شیرازه دوزی، پل سازی، گلیم بافی، بید خوردگی، سوراخ شدگی و پارگی، رنگرزی و ... می باشد.
سابقه قالی بافی در شهر شیراز به قرن سوم هجری قمری می رسد و از آن زمان تا کنون فرش بافی در این شهر متداول بوده است. در زمان کریم خان زند که شیراز پایتخت سلسله زندیه بود با وجود آنکه قالی بافی آن به پای دوران صفویه نرسید ولی کم و بیش مراحل پیشرفت خود را در حد قابل توجهی ادامه داد.
از مراکز فرش بافی و رفوگری در شیراز می توان به مجموعه زندیه ، بازار وکیل و سراها و سراچه های این بازار بزرگ و قدیمی اشاره کرد. یکی از این سراها که در ورودی بازار قرار دارد و سال ها گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری را به خاطر بافت سنتی ساختمان و هنرمندانی که در این سرا به بازسازی فرش مشغولند به سمت خود می کشاند، سرای گل است. این سرا که قدمتی یکصدساله دارد ماوای هنرمندانی است که ساعت ها نشسته روی زمین سخت عمر خود را صرف کار با ارزش رفوگری کرده اند و با عشق به این هنر که به دیرپایی فرش گام برداشته هنوز به این کار وفادار مانده اند گرچه از کمترین دستمزدها و حمایت ها برخوردارند.
اسلوب بافت فرش های فارس در هر ایل و طایفه (و البته در تقسیمات فرعی طایفه ای) و در هر ناحیه فرق می کند؛ این نیز هست که تفاوت های اسلوبی به نوع و ساخت دستبافت هم بستگی دارد با این همه، در سرتاسر این اقلیم، بافندگی در انحصار زنان است و جز گبه های دورو، همه دستبافت ها بر دارهای زمینی/افقی بافته می شود؛ در چند دهه اخیر شماری اندک از کارگاه های بافندگی تجارتی به دار عمودی روی آورده اند. نقش مایه ها و نگاره هایی که بیش از همه در قالی های فارس به چشم می خورد به ده گروه اصلی تقسیم می شود که ترتیب آنها در اینجا نشان دهنده میزان تناوب و فراگیری آنها است. هر گروه دارای شاخه ها و گروه هایی فرعی است. گروه های اصلی ده گانه بدین شرح است:
- نگاره های مرغی و کله مرغی
- نقشمایه های گیاهی
- نگاره های بته ای
- نقوش جانوری (چهارپایان)
- مشتقات سواستیکا یا گردونه خورشید
- انواع گلها
- ستارگان
- شکلهای شطرنجی
- نقشمایه های دندانه دار برگ / ماهی سان
- آرایه های چهاربازویی میانه ترنجها
همان طور که می دانید، فرش جزو جدایی ناپذیر همه خانه های ایرانی است. رفوگری فرش یکی از هنرهای قدیمی ایرانی است که همراه و هم زمان با هنر فرش بافی وجود داشته است و از آن جدا نمی شود. منظور از رفو بازآفرینی و ترمیم قسمتهایی از پارچه یا فرش است که دچار آسیب دیدگی، پوسیدگی و پارگی، سوختگی، بیدزدگی و غیره شده است.
بدیهی است که ارزش و اهمیت رفوگری فرش زمانی مشخص می شود که فرش نفیس و با ارزشتان دچار آسیب دیدگی یا سوختگی شود. اینجاست که فقط یک رفوگر حرفه ای فرش میتواند این مشکل را برایتان برطرف کند.
در دوران سطلنت خاندان عباسی در ایران، مرمت فرش در زمره حرفه و پیشه ای رسمی به شمار آمد به طوری که در مناقب العارفین سخن از مرمت فرش به عنوان حرفه ای فراگیر و رایج در بازار آمده و صنفی به این حرفه اختصاص داشته است.
این حرفه پس از گذشت سال های بسیار، امروزه نیز جایگاه حائز اهمیتی در صنعت فرش دستباف به خود اختصاص داده است و روز به روز بر گستردگی، وسعت و اهمیت این حرفه افزوده می شود. به طوری که مرمت گران فرش در حال حاضر از صنفی مستقل برخوردارند و نمی توان جایگاه ویژه آن را در عرضه فرش دستباف ایران نادیده گرفت.
دانش و مهارت رفوگری قالی شیراز با شماره 1192 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
رفوگری هنر تعمیر دست بافته ها و منسوجات است و تاریخچه این هنر به زمان بافت اولین فرش ها باز می گردد.
هم اکنون مهارت رفوگری به صورت خودجوش در برخی از کارگاه های صنایع دستی در فارس به علاقمندان آموزش داده می شود. امید است با ثبت این مهارت توجه ویژه ای به هنرمندان فعال در این عرصه شود.
مقالات مرتبط:
شغل دباغی از مشاغل قدیم شیراز
از صنعت مسگری تا بازار مسگری شیراز
شغل بزازی یا پارچه فروشی در شیراز از چه زمانی رواج داشته است؟