شغل دباغی از مشاغل قدیم شیراز
معرفی شغل دباغی : دباغی شغلی است مرتبط با چرم و فرآوری آن و به کسی که این کار را انجام می دهد دباغ می گویند.
در قدیم دباغ ها یکی از افراد سرمایه دار و پر درآمد در ایران بوده اند ولی امروزه با دستگاه های جدیدی که این کار را راحت کرده و علاوه بر این از بین رفتن حیوانات برای پوست که کار غیر قانونی اعلام شده و مهمتر از همه گران تمام شدن قیمت چرم طبیعی که مردم را به استفاده از جنس های مصنوعی و جیر بیشتر سوق داده و انحصار شغل دباغی به افراد محدود، شغل دباغی از رونق خود افتاده و دیگر حتی نام دباغ هم به گوشمان نمی خورد.
در شیراز قدیم چند محله وجود داشته که در آنجا کارگاه هایی کار دباغی را انجام می دادند. رونق این کسب و کار در شیراز در آن زمان بسیار زیاد بوده ولی با گذشت زمان این حرفه در شیراز در حال منسوخ شدن است و تنها چند کارگاه در شیراز وجود دارند که شغل دباغی را دنبال می کنند ولی در شهرهایی مانند تبریز و تهران و مشهد این حرفه هنوز در رونق خود وجود دارد.
همان طور که می دانید چرم سازی یا دباغی فن آماده سازی و پرداخت پوست حیوانات برای تبدیل آن به چرم است. در ادامه این مطلب این فرایند را مختصر شرح می دهیم.
پوست از نظر شیمیایی، پلیمری است از اسیدهای آمینه که آنها را اصطلاحا پروتئین می نامند. اسیدهای آمینه از طریق پیوندهای پپتیدی براحتی می‌توانند تحت تأثیر میکرو ارگانیسم و عوامل بیرونی دیگر قرار گیرند. در این صورت زنجیر پروتئین گسسته شده و پوست کیفیت طبیعی خود را از دست خواهد داد. از اینرو برای جلوگیری از هجوم و نفوذ میکرو ارگانیسمها و عوامل مؤثر بیرونی در پوست باید تغییراتی که تغییر اساسی در ماهیت پوست وارد نکند بر روی آن بوجود آورد این عملیات را دباغی پوست گویند.
دباغی با مواد گیاهی:
از قسمت‌های مختلف گیاه یعنی پوست، تنه، برگ، شاخه، میوه و ریشه گیاهان می توان مواد دباغی تهیه کرد. از آن جمله می‌توان پوست درخت صنوبر، کاج، بلوط، فندق، کائوچو، سماق و … را نام برد. برای تهیه عصاره یا جوهر دباغی، مواد مذکور را با روشهای ویژه در آب می خیسانند. در این عمل مواد جامد و مواد محلول برای دباغی بدست می‌آید. به مواد جامد مقداری بی‌سولفیت سدیم اضافه می‌کنند تا این مواد را حل کند.
دباغی با مواد شیمیایی:
دباغی با کروم: برعکس مواد دباغی گیاهی که منشا گیاهی دارند، دباغی با نمکهای کروم منشا معدنی داشته و برای پوست‌ها سبک کارایی دارد. برای تهیه مواد دباغی با کروم از سنگ معدن کرومیت (متشکل از %68 اکسید کروم (III) و %32 اکسید آهن (II)) استفاده می شود. دوام پوست دباغی شده با نمک کروم حدود سه برابر دوام پوست دباغی شده با مواد گیاهی است.
دباغی با زاج سفید: این نوع دباغی از روشهای بسیار قدیمی است. برتری دباغی خز با زاج سفید در این است که به علت بیرنگ بودن آن، اثری بر روی موی خز باقی نمی‌ماند. در صورتی که در دباغی به وسیله مواد گیاهی و کروم، موهای پوست بیرنگ می شود.
دباغی با نمک های آهن: در این روش از نمک های مختلف آهن استفاده می شود که از آن جمله می توان سولفات آهن (III)، کلرید و سولفات آهن (III) فتالاتهای آهن (III) و … را نام برد.
دباغی با سولفات زیرکُنیم: پوست های اسیدی شده را با محلول سولفات زیرکنیم نیم دباغی می کنند. برای دباغی با این روش، زمانی نمک دباغی به پوست نیم دباغی شده اضافه می شود که پوست همراه با ده درصد وزن خود با اکسید زیرکنیم همراه باشد. پس از عملیات دباغی، پوست را با بی کربنات سدیم، قلیایی می کنند.
دباغی با مواد روغنی: روغن ماهی و برخی از روغن های گیاهی مانند روغن دانه آفتابگردان خاصیت دباغی داشته و برای دباغی پوست شوکا و بز کوهی که معمولاً در تهیه لباس و دستکش کاربرد دارند مصرف می شوند.
دباغی با مواد سنتزی (سینتان): این مواد دباغی که امروزه جایگزین مواد دباغی طبیعی شده اند، خود به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
- سینتان آلیفاتیک: که از سولفو کلرید پارافینها و دی‌ایز و سیاناتها تهیه می‌شود.
- سینتان متروسیکلیکی: که از ملامین ساخته می‌شود.
- سینتان آروماتیک: که از سینتان با گروه فنلی و بردن گروه فنلی تهیه می‌شود.
- سینتان کایتونیک: که از ترکیبات فنلی چند عاملی با آلدهیدها و آمینها تهیه می‌شود.
دباغی با فرمالدئید: در این روش محلول دباغی که شامل آب، فرمالدئید و قلیا است ولی می توان به جای سود، از بی کربنات سدیم، کربنات کلسیم یا کربنات منیزیم نیز استفاده کرد.
دباغی نیم کرومی: این نوع دباغی با نمک های کروم و مواد گیاهی انجام می گیرد که ممکن است در آن از سه روش استفاده شود.
- دباغی اولیه با محلول کروم و دباغی مجدد با محلول دباغی گیاهی
- دباغی اولیه با مواد گیاهی و دباغی مجدد در محلول کروم
- دباغی به وسیله مواد گیاهی و محلول کروم بطور هم زمان
این روش دباغی برای چرم رویه بویژه برای تهیه چرم های بسیار خوب، ضد آب، چرم های ضخیم، دباغی چرم زیره و لباس مورد استفاده قرار می گیرد. عیب این روش آن است که چرم به سهولت چروک برمی دارد.
دباغی نیم زاجی: به سه روش انجام می گیرد:
- دباغی اولیه در محلول زاج سفید و دباغی مجدد در محلول عصاره گیاهی
- دباغی اولیه در محلول عصاره گیاهی و دباغی مجدد در محلول زاج سفید
- دباغی با محلول عصاره گیاهی و زاج سفید بطور هم زمان
پوست دباغی شده که در پایان بصورت چرم بدست می آید، دارای مقدار زیادی آب است بنابراین قبل از هر عمل دیگر بر روی چرم حاصل، باید آب از آن گرفته شود این عمل به وسیله ماشین آبگیری یا پرس کردن و … انجام می گیرد.
مقالات مرتبط:
از صنعت مسگری تا بازار مسگری شیراز
فرش بافی و رفوگری از مشاغل سنتی شیراز
شغل بزازی یا پارچه فروشی در شیراز از چه زمانی رواج داشته است؟
بانک مشاغل برتر