قلب انسان عضوی حیاتی به اندازه مشت دست است که وظیفه انتقال خون به سراسر بدن را دارد. در این مقاله مجله سلامت پی جو به دانستنی هایی مانند عملکرد، آناتومی، بیماریها و جای قلب در بدن انسان می پردازیم.
قلب ما از چهار قسمت (حفره) اصلی تشکیل شده، جنس آن از ماهیچه (عضله) است و با پیام عصبی الکتریکی کار می کند. مغز و سیستم عصبی عملکرد قلب را کنترل و هدایت می کنند.
عملکرد
عملکرد قلب چیست؟
وظیفه اصلی قلب گردش خون در سراسر بدن است. قلب ما بطور منظم حدود ۵ لیتر خون را از طریق شبکه ای از سرخرگ ها و سیاهرگ ها (سیستم گردش خون) به سراسر بدن انتقال می دهد. خون اکسیژن و مواد مغذی را به تمام بدن می رساند و دی اکسید کربن (CO2) و سایر مواد زاید را دفع می کند. این روند باعث می شود اعضای بدن و عضلات بتوانند به فعالیت طبیعی خود ادامه دهند. قلب همچنین وظیفه تنظیم ریتم (آهنگ) و سرعت ضربان قلب را دارد و فشار خون را ایجاد و کنترل می کند.
علائم بیماری قلبی
سلامت قلب، ضامن سلامت اعضای دیگر و بهبود کیفیت زندگی و طول عمر است. در صورتی که یک یا چند علائم بیماری قلبی یعنی درد قفسه سینه، مشکلات گوارشی (درد یا سوزش معده)، سرگیجه، کشیده شدن درد به دست یا فک، خستگی مزمن، تنگی نفس و ورم پا دارید باید سریعا به پزشک یا متخصص مراجعه کنید.
ما در پی جو لیستی از نزدیکترین و بهترین پزشکان متخصص قلب و عروق در شیراز برای راحتی شما تهیه کردیم.
فشار خون چیست؟
توان قلب برای پمپاژ خون به سراسر بدن با فشار خون (با واحد میلیمتر جیوه) نشان داده می شود. در واقع فشار خون با اندازه گیری نیرویی که قلب با ضربان خود به دیواره داخلی سرخرگ ها وارد می کند سنجیده می شود. به همین دلیل دو نوع فشار خون داریم: سیستول و دیاستول.
فشار خون سیستول: فشاری که هنگام تپش قلب و تلمبه خون بوجود می آید.
فشار خون دیاستول: فشاری که خون در حالت استراحت قلب بین ضربان ها به عروق وارد می کند.
- سطح فشار خون نرمال در هر سن
معمولا گفته می شود سطح فشار خون نرمال باید کمتر از ۱۲ روی ۸ (یعنی ۱۲۰ روی ۸۰ میلیمتر جیوه) باشد اما این اعداد یعنی چه؟ فشار خون از دو عدد که اولی فشار سیستولیک (۱۲۰) و دومی فشار دیاستولیک (۸۰) است تشکیل می شود. این اعداد معمولا در طول روز (به جز موقع استراحت یا هیجان) نوسان چندانی ندارند. برای این که بدانید در هر سنی فشار خون نرمال و طبیعی چند است جدول زیر تا حدودی به شما کمک می کند:
سن | بازه فشار سیستولیک خون | بازه فشار دیاستولیک خون |
---|
نوزاد تا ۶ ماه | ۴۵ تا ۹۰ | ۳۰-۶۵ |
---|
۶ ماه تا ۲ سال | ۸۰-۱۰۰ | ۴۰-۷۰ |
---|
کودک (۲ تا ۱۳ سال) | ۸۰-۱۲۰ | ۴۰-۸۰ |
---|
نوجوان (۱۴ تا ۱۸ سال) | ۹۰-۱۲۰ | ۵۰-۸۰ |
---|
بزرگسال (۱۹ تا ۴۰ سال) | ۹۵-۱۳۵ | ۶۰-۸۰ |
---|
میانسال (۴۱ تا ۶۰ سال) | ۱۱۰-۱۴۵ | ۷۰-۹۰ |
---|
سالمند (۶۱ به بالا) | ۹۵-۱۴۵ | ۷۰-۹۰ |
---|
- فشار خون بالا (پرفشاری خون)
بطور کلی برای بزرگسالان فشار خون ۱۳ روی ۸، پرفشاری سطح ۱ (اولیه) و بیش از ۱۴ روی ۹ پرفشاری سطح ۲ (ثانویه) محسوب می شود. غیر از عوامل ژنتیکی، سبک زندگی ناسالم مانند اضافه وزن، عدم ورزش و مصرف نمک، سیگار و الکل باعث افزایش فشار خون می شوند. شاید بپرسید فشار خون بالا چه خطراتی دارد؟ بطور خلاصه فشار خون بالا خطر سکته را افزایش می دهد و در صورت عدم کنترل، احتمال ابتلا به بیماری های مزمن قلب (مانند عروق کرونری) و آسیب به عروق کلیه و چشم وجود دارد.
بیشتر بخوانید: سنگ کلیه چیست؟ انواع علائم و درمان سنگ کلیه
پایین بودن فشار خون کمتر شایع است و معمولا بخاطر عوارض جانبی بیماری یا مصرف دارو رخ می دهد و می تواند نشانه بیماری قلبی (نارسایی) یا کم آبی بدن باشد.
تست ضربان، فشار و آزمایش خون یا تست ورزش از روش های اصلی تشخیص بیماری قلبی عروقی هستند که کمک می کنند بتوانید پیش از بروز مشکلات جدی، برای سلامت و درمان آن ها اقدام کنید.
روش دیگر مراجعه به پزشکان فوق تخصص اکوکاردیوگرافی در شیراز و انجام سونوگرافی یا اکو قلب است.
چگونگی تپش قلب و نقش دستگاه های مختلف
ضربان و دیگر عملکردهای قلب با هماهنگی دیگر دستگاه های بدن ایجاد و کنترل می شوند. اصلی ترین نقش در تنظیم ضربان را سیستم های عصبی غیر ارادی )سمپاتیک و پاراسمپاتیک) و دستگاه درون ریز به عهده دارند.
اعصاب سمپاتیک با ارسال پیام (ترشح هورمون) هنگام هیجان و فعالیت، باعث افزایش ضربان قلب می شود. این کار با ترشح کاتکول آمین ها، اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین انجام می شود.
اعصاب پاراسمپاتیک نیز هنگام استراحت ضربان قلب را با ترشح استیل کولین کاهش می دهند.
دستگاه درون ریز: سیستم غدد درون ریز با ترشح هورمون ها به رگ های قلب پیام انقباض یا استراحت می فرستند که در نتیجه تعداد ضربان قلب و فشار خون را تنظیم می کند. مثلا هورمون های غده تیروئید، می توانند تعداد ضربان قلب را بالا یا پایین بیاورند.
ضربان قلب نرمال
برای تامین اکسیژن و مواد غذایی لازم، قلب حدود ۷۰ بار در دقیقه و نزدیک به ۱۰۰,۰۰۰ بار در روز می تپد. قلب یک بزرگسال معمولی در حالت استراحت بین ۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه می تپد. اگر ضربان قلب شما در حالت استراحت خارج از این بازه (زیر ۶۰ یا بالای ۱۲۰) باشد باید به پزشک مراجعه کنید. البته جالب است بدانید افرادی که بطور حرفه ای ورزش می کنند بخاطر آمادگی بدنی و خونرسانی بهتر، ضربان استراحت پایینتری (۴۰ تا ۶۰ ضربان در دقیقه) دارند.
همچنین در زمان ورزش و فعالیت بدنی ضربان قلب نرمال یک جوان بین ۱۰۰ تا ۱۷۰ و حداکثر ۲۰۰ است. با افزایش سن این عدد به تدریج کاهش می یابد. (برای دانستن حداکثر ضربان طبیعی می توانید سن خود را از ۲۲۰ کم کنید.)
برای سنجش دقیق ضربان و اطمینان از سلامتی همچنین می توانید به مراکز گرفتن نوار قلب در شیراز مراجعه کنید.
آناتومی قلب انسان
قلب در قسمت جلویی قفسه سینه قرار دارد کمی عقبتر و سمت چپ استخوان جناغ سینه قفسه سینه از قلب حفاظت می کند.
- قلب انسان در کدام سمت بدن قرار دارد؟
قلب دقیقا بین ریه (شش) چپ و راست. جالب است بدانید که شش چپ کمی کوچکتر است تا قلب فضای بیشتری داشته باشد.
- اندازه طبیعی قلب انسان چقدر است؟
اندازه قلب هر کسی با دیگران تفاوت دارد. بطور طبیعی قلب افراد بزرگسال اندازه دو مشت دست و قلب کودکان تقریبا اندازه یک دست مشت شده است.
- وزن تقریبی قلب انسان چقدر است؟
بطور متوسط قلب بزرگسالان نزدیک به ۲۸۵ گرم وزن دارد. جنسیت و بزرگی بدن شما تا حدودی باعث می شود وزن قلب کم یا زیادتر شود.
قسمت های مختلف آناتومی قلب انسان
برای درک بهتر آناتومی قلب می توانیم بخش های مختلف قلب را مانند بخش های خانه در نظر بگیریم. قلب ما دارای:
- دیواره.
- حفره ها (اتاق های خانه).
- دریچه ها (در اتاق ها).
- رگ های خونی (لوله کشی).
- سامانه هدایت الکتریکی قلب (برق کشی).
دیواره های قلب
دیواره های قلب از جنس عضلاتی هستند که با انقباض و شل شدن خون را در سراسر بدن به گردش در می آورند. یک لایه بافت ماهیچه ای که به آن دیواره بین بطنی (سپتوم) می گویند بطن های چپ و راست قلب را جدا می کند.
دیواره قلب انسان سه لایه دارد:
- اندوکاردیوم یا درون شامه قلب که غشا و لایه داخلی آن است.
- میوکاردیوم یا عضله قلب که لایه میانی و از جنس ماهیچه است و باعث تپش می شود.
- اپی کاردیوم لایه محافظ بیرونی.
البته اپی کاردیوم یکی از قسمت های پریکاردیوم است. پریکاردیوم یا برون شامه کیسه ای است که تمام قلب را در برگرفته و با تولید یک مایع، ضمن روان سازی حرکت قلب از تماس آن با اعضای دیگر جلوگیری می کند.
یکی از شایع ترین بیماری های این عضو مهم، بزرگ شدن غیر طبیعی عضلات قلب است. می توانید در دیگر مقاله مجله سلامت درباره علت و علائم گشادی قلب بخوانید.
بخش ها و حفره های قلب
قلب ما به چهار بخش یا حفره تقسیم می شود. دو حفره کوچکتر که در سمت بالا قرار دارند، دهلیز و دو حفره بزرگ پایینی، بطن نام دارند. در هر سمت چپ یا راست قلب یک دهلیز و یک بطن وجود دارد که از طریق دریچه به هم متصل هستند.
- دهلیز راست: دو سیاهرگ (ورید) خون با اکسیژن کم و دی اکسید کربن زیاد را به دهلیز راست می ریزند. بزرگ سیاهرگ زبرین (بالایی) خون را از قسمت فوقانی بدن (سر و بازوها) جمع آوری می کند. بزرگ سیاهرگ زیرین (پایینی) خون قسمت های تحتانی (شکم و پاها) را به دهلیز راست بر می گرداند. سپس دهلیز راست، خون را به بطن راست پمپاژ می کند.
- بطن راست: بطن راست خون با اکسیژن کم را از طریق سرخرگ ریوی به شش ها تلمبه می کند. شش ها کربن دی اکسید را می گیرند و اکسیژن از دست رفته را به خون باز می گردانند.
- دهلیز چپ: پس از این که خون در شش ها تصفیه شد، از طریق سیاهرگ های ریوی به دهلیز راست برمی گردد. سپس دهلیز چپ با انقباض خود، خون سرشار از اکسیژن را به بطن چپ می فرستد.
- بطن چپ: بطن چپ که کمی از بطن راست بزرگتر است خون با اکسیژن زیاد را به سایر نقاط بدن پمپاژ می کند.
بیماری نقص سپتوم دهلیزی (سوراخ شدن دیواره دهلیز) چیست؟
دریچه های قلب
کنترل جریان خون با باز و بسته شدن دریچه های قلب که مانند درهایی بین حفره ها هستند انجام می شود. بین حفره های فوقانی (دهلیز) و تحتانی (بطن)، دریچه های - دهلیزی بطنی قرار دارند که این شامل:
- دریچه سه لتی بین دهلیز و بطن راست.
- دریچه میترال بین دهلیز و بطن چپ می شود.
همچنین دریچه های نیمه هلالی قلب زمانی که خون از بطن ها خارج می شود باز می شوند و با توجه به شکلی که دارند از بازگشت خون به بطن جلوگیری می کنند. انواع دریچه های نیمه هلالی:
- دریچه آئورت: که با ورود خون از بطن چپ به سرخرگ آئورت (اصلی ترین شریان بدن که اکسیژن را به بدن می رساند) باز می شود.
- دریچه سینی (ریوی): زمانی که خون از بطن راست به سرخرگ ریوی - تنها شریان بدن با خون کم اکسیژن - جریان می یابد، دریچه سینی باز می شود.
رگ های خونی (عروق)
قلب انسان خون را از طریق سه نوع رگ در بدن به گردش در می آورد.
- سرخرگ ها (شریان ها) خون حاوی اکسیژن را به بافت های بدن می رسانند. البته استثنای این قاعده سرخرگ های ریوی هستند که خون با اکسیژن کم را برای تصفیه به شش ها می برند.
- سیاهرگ ها (ورید ها) نیز خون با دی اکسید کربن زیاد و اکسیژن کم را به قلب می فرستند.
- مویرگ ها نیز رگ های فوق العاده کوچکی هستند که وظیفه تبادل اکسیژن خون را با سلول های اعضای بدن دارند.
جالب است بدانید خود قلب از طریق شبکه ای از سرخرگ های قلبی (عروق کرونری) که در سطح آن امتداد دارند اکسیژن و مواد غذایی را بدست می آورد.
انواع عروق کرونری:
عروق کرونری (اکلیلی) چپ که به دو شاخه تبدیل می شود:
سرخرگ سیرکومفلکس: وظیفه تامین خون (اکسیژن و مواد مغذی) دهلیز چپ و قسمت عقبی و کناری بطن چپ را دارد.
نزولی قدامی (LAD): تامین خون قسمت جلو و پایین بطن چپ و جلوی ماهیچه دیواره بین بطنی (سپتوم).
عروق کرونری راست که وظیفه تامین خون دهلیز راست، بطن راست، قسمت پایینی بطن چپ و پشت دیواره بین بطنی را به عهده دارد.
سامانه هدایت الکتریکی قلب
سامانه هدایت الکتریکی قلب ما، مثل برقکشی یک خانه است و وظیفه کنترل ریتم و سرعت ضربان قلب را دارد. بخش های مختلف سامانه هدایت الکتریکی قلب:
- گره سینوسی - دهلیزی: پیام عصبی می فرستند که باعث ضربان قلب می شود.
- گره دهلیزی - بطنی: پیام الکتریکی را از دهلیزها در بالا به بطن ها در پایین می رساند.
قلب همچنین شبکه ای از گره ها و الیاف (سلول های تخصص یافته) دارد. در این قسمت ما بطور خلاصه بخش های سامانه هدایت الکتریکی قلب و وظیفه آن ها را معرفی می کنیم:
- شاخه دسته چپ: وظیفه ارسال پیام الکتریکی به بطن چپ را دارند.
- شاخه دست راست: پیام الکتریکی را به بطن راست می فرستد.
- دسته هیس: ارسال پیام الکتریکی از گره دهلیزی بطنی به فیبرهای پورکنژ.
- فیبرهای پورکنژ: باعث انقباض بطن ها و تپیدن قلب می شود.
بیماری های قلبی
چه اختلالاتی باعث بیماری قلب انسان می شوند؟
بیماری های قلبی از شایع ترین انواع بیماری هستند. به شکلی که در بسیاری از کشورها علت اصلی مرگ و میر فارغ از جنسیت، بیماری قلبی است.
اختلالات و بیماری های شایع قلب:
- ناهماهنگی دهلیزی یا فیبریلاسیون دهلیزی (AFib): ضربان نامنظم یا ناهماهنگی عملکرد دهلیز ها.
- آریتمی یا نامنظمی ضربان قلب: ضربان قلبی که زیادی سریع یا آرام باشد و یا با ریتم (آهنگ) نامنظم بتپد.
- بیماری ماهیچه قلب: ضخامت، بزرگ یا سفت شدن غیر طبیعی عضله قلب.
- نارسایی قلب: زمانی که قلب زیادی سفت یا ضعیف باشد و نتواند به خوبی خون را در بدن به جریان دربیاورد.
- بیماری عروق کرونری قلب: تشکیل رسوب و پلاک که باعث گرفتگی و تنگی عروق کرونری می شود.
- حمله یا سکته قلبی: مسدود شدن ناگهانی عروق کرونری قلب که باعث قطع رسیدن اکسیژن به بخش هایی از قلب می شود.
- پریکاردیت: التهاب یا آماس بافت پری کاردیوم قلب.
از آنجا که علائم سکته قلبی در زنان خفیف (اما خطرناک) است ما در مقاله ای جدا از علائم سکته قلبی در مردان آن را بررسی کردیم.
درمان و سلامت قلب
چطور از قلب خود مراقبت کنیم؟
در صورتی که بیماری پیش زمینه دارید حتما از پزشک متخصص برنامه درمان و توصیه های لازم را دریافت کنید. همچنین با تغییر سبک زندگی و عادات غذایی می توانید بهبود سلامت قلب خود را تضمین کنید: برای چک آپ و آزمایش خون اقدام کنید و دارو هایتان را طبق دستور و به موقع مصرف کنید.
با توجه به جنسیت، سن و قد خود به وزن مناسب برسید و آن را حفظ کنید. برای حفظ سلامت قلب و عروق می توانید:
- کاهش مصرف نوشیدنی های قندی و الکلی
- رژیم غذایی دوست دار قلب با میوه، سبزیجات و غلات فراوان داشته باشید
یعنی تا حد ممکن از مصرف محصولات فرآوری شده (با قند یا نمک زیاد) خودداری کنید. برای این کار همچنین می توانید به بهترین متخصصان تغذیه و رژیم درمانی در شیراز مراجعه کنید.
- ورزش سطح متوسط به مدت ۱۵۰ دقیقه در هفته
- کاهش مصرف سدیم و نمک
- کنترل سطح استرس با روش هایی مانند مدیتیشن، یوگا و خاطره نویسی
- پرهیز از مصرف دخانیات و قرار گرفتن در معرض دود سیگار و تنباکو
- درمان هرگونه عفونت در بدن مانند انواع بیماری لثه که می تواند سلامت قلب را تهدید کنند
ایست قلبی چیست؟
ایست قلبی زمانی اتفاق می افتد که ضربان قلب بطور ناگهانی متوقف می شود. در صورت ایست قلبی خون به مغز و سایر اعضای حیاتی نمی رسد. علت این موضوع نوعی نامنظمی تپش قلب است که جلوی منقبض شدن قلب را می گیرد.
ایست قلبی به شدت اورژانسی و نیازمند واکنش سریع است بنابراین برای نجات جان فرد باید سریعا با اورژانس تماس بگیرید و تا زمان رسیدن کمک پزشکی احیای قلبی ریوی (CPR) را ادامه دهید.
نشانه های ایست قلبی چیست؟
- بیهوشی ناگهانی و به زمین افتادن.
- قطع تنفس، تنفس ضعیف یا تلاش برای گرفتن نفس.
- عدم واکنش به صدا یا حرکت.
- توقف ضربان قلب.
اغلب افراد دچار ایست قلبی بدلیل تاخیر در شروع درمان - طی چند دقیقه - جان خود را از دست می دهند. بنابراین پیشگیری و مشورت با بهترین دکتر سکته قلبی در شیراز قبل از بروز مشکل می تواند جان شما را نجات دهد.
مراجعه و معاینه توسط پزشک
در صورتی که قصد مراجعه به متخصص قلب را دارید می توانید سوالاتی بپرسید که درک بهتری از وضعیت و سلامتی تان به شما و پزشک بدهد. سوالات متداول درباره سلامت قلب که می توانید از دکتر بپرسید:
نقش ژنتیک و سابقه خانوادگی در بیماری قلبی چیست؟
چطور فشار خون را کنترل کنیم؟
کلسترول بالا چه اثری روی قلب دارد؟
علایم حمله قبلی چیست؟
برای پیشگیری از بیماری چه رژیم غذایی و ورزش هایی مناسب ترند؟
ما می توانید برای افزایش اطلاعات عمومی خود مقالات دیگر مجله سلامت درباره بیماری های قلب و عروق را بخوانید.
سخن پایانی پی جو
- قلب انسان عضوی عضلانی است که با تپش خود و ایجاد گردش خون، ضمن تامین اکسیژن و مواد مورد نیاز سلول های بدن، مواد زاید را دفع می کند.
- مجموعه ای از سیستم های عصبی (سمپاتیک و پاراسمپاتیک) و اندام های بدن با هماهنگی تعداد ضربان و فشار خون ما را تنظیم می کنند.
- بیماری های قلب به علت های مختلف ژنتیکی، اضافه وزن، چربی بالا و کم تحرکی تشدید می شوند.
- برای حفظ سلامت این عضو حیاتی باید سبک زندگی سالم، وزن مناسب و ورزش منظم داشته باشیم.
ترجمه اختصاصی پی جو از مقالات پزشکی و سلامت
منابع:
مرکز آموزشی درمانی
ClevelandClinicموسسه ملی قلب، ریه و خون آمریکا
NHLBIدانشنامه
Britannicaموسسه قلب بریتانیا
BHFسیستم سلامت عمومی انگلیس
NHSانتشارات دیجیتال
PressBooksدرباره آناتومی، عملکرد و بیماری های قلب انسان
انتشار محتوای صفحه فوق تنها با اجازه کتبی و درج منبع امکان پذیر می باشد.