در این مطلب از سایت پی جو به بررسی گیاه کبر و هر آنچه نباز هست در خصوص این گیاه دارویی بدانید می پردازیم.
رازهای درمانی گیاه کبر (کاپاریس) که نمیدانستید!
مجله سلامت پی جو - گیاهان دارویی از زمانهای بسیار قدیم به عنوان یکی از مهمترین شیوههای درمانی مورد توجه قرار گرفتهاند. در دو دهه اخیر، توجه بسیاری به اثرات سلامتی گیاهان دارویی خوراکی شده است؛ چراکه این گیاهان به دلیل اثربخشی مفید و کم عوارض بودن مورد توجه زیادی قرار گرفتهاند. این مقاله به هدف بررسی فواید گیاه دارویی خوراکی کاپاریس یا لَگجی نوشته شده است. شواهد نشان میدهد که گیاه لگجی دارای خواص ضد سرطانی و ضد باکتری است و ترکیبات آنتیاکسیدانی و پلیفنولی آن به ارتقا سلامتی بدن و درمان برخی بیماریها کمک میکند.
گیاه کبر (کاپاریس) یکی از گیاهان پرخاصیت و پرکاربرد است که در مناطق وسیعی از کشورمان رشد میکند. این گیاه بیشتر به دلیل میوه و غنچههای گل خوراکیاش مورد استفاده قرار میگیرد. میوه نارس لگجی برای تهیه ترشی و غنچههای پخته شده این گیاه با طعمی بینظیر برای چاشنی برخی غذاها کاربرد دارد. جالب است بدانید که در طب سنتی برای این گیاه خاص خواص درمانی زیادی ذکر شدهاند.
مشخصات ظاهری گیاه کبر یا کاپاریس
گیاه کبر یا کاپاریس گونهای از گیاهان علفی چندساله است که گاهی به صورت درختچه یا بوته نیز رشد میکند. این گیاه دارای ریشه چوبی و منشعب است و بر روی زمین با برگهای باریک و سبز روشن گسترده شده است. در ادامه، مشخصات ظاهری و شناسایی کبر به تفصیل آورده شده است:
برگها:
- اندازه برگها متنوع است.
- برگها دمبرگدار و ساده هستند.
- عاری از دندانهها و به رنگ سبز روشن هستند.
- ممکن است برگها پوشیده از کرکهای پتویی باشند.
گلها:
- گلها منفرد و محوری هستند.
- اغلب شب بوی و معطر دارند.
- گلبرگها به طول ۸-۴۰ میلیمتر با رنگ سفید یا گاهی قرمز رنگ هستند.
- دارای پرچمهای قرمز ارغوانی در داخل پوشش گل.
میوه:
- میوه در قسمت انتهایی یک زائده دراز (نهنج) به وجود میآید.
- بیضوی و گوشتدار با دانههای متعدد لوبیایی شکل سیاه رنگ.
- در آغاز به رنگ سبز روشن ولی تدریجاً به قرمز میپردازد.
- معمولاً به آن خیار کبر هم گفته میشود.
رنگ:
- رنگ خارجی میوه سبز با خطوط موازی سبز یا زرد کمرنگ است.
- داخل میوه قرمز و پر از دانههای کوچک و لزج است.
اندازه:
- اندازه کبر متغیر است و میتواند از اندازه یک دانهی فلفل سیاه تا اندازه یک زیتون سبز کوچک باشد.
- کبرهای بزرگتر طعم قویتری دارند و اندازههای کوچکتر آنها رایحه قویتری دارد.
- این مشخصات نشاندهنده تنوع و زیبایی گیاه کبر و همچنین اهمیت آن در مصرف خوراکی و درمانی است.
نامهای دیگر گیاه کبر یا کاپاریس
همچنین اگر شما به حوزه طب سنتی علاقه دارید، شما می توانید در سایت پی جو در بخش "دانستنی های طب سنتی" در خصوص انواع داروهای گیاهی و کاربردهای آنها اطلاعات کامل و جامعی کسب کنید.
نام علمی این گیاه Capparis spinosa L است که با نامهای مختلفی در زبانها و فرهنگهای مختلف شناخته میشود. به انگلیسی به آن "common capper" یا "caper bush" نیز اطلاق میشود.
نامهای دیگر این گیاه شامل:
- اَصَف، عروق الاصف، لَصَف
- ثمره الکبد
- عکر
- کرمه السودا
- اثونیطس و قبارس (یونانی)
- قباریش (به سریانی)
- کورک و حب العروس (به شیرازی)
- لَگجی (به زبان محلی شوشتر و رامهرمز در استان خوزستان)
- رواند الجبلی
- جیرش
- فیقس باطس
- تلیوت
- کبار، قُبار، کلنبار و کلنکار
- به میوه آن هم خیار کبر، شَفلَح یا شَفلَج نیز میگویند.
- این نامها نمایانگر تنوع و گسترش شناخت این گیاه در فرهنگها و زبانهای مختلف است.
زیست بوم گیاه
گیاه کاپاریس یا کبر در ایران با توجه به تحمل بالا به شرایط محیطی مختلف، از جمله خاکهای گچی، آهکی و حتی شور، در مناطق گستردهای رشد میکند. این گیاه اغلب در مناطق گرمسیری چون گرگان، مازندران و گیلان و همچنین در مناطق خنکتر و کوهستانی مانند آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، همدان، اراک، لرستان و همچنین در استانهای مرکزی و جنوبی چون اصفهان، یزد، فارس، کرمان، خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان یافت میشود. همچنین در استانهای شمالی و شمال شرقی چون سمنان و خراسان و همچنین در استان تهران نیز رشد میکند.
این گیاه در زمانی که جوانههای آن به اندازه یک نخود هستند، برداشت میشود و سپس جهت حفظ خواص خاص و طعم مطلوب خود، جوانهها بهوسیله نور خورشید خشک میشوند. این روش برداشت و خشکاندن به منظور مصرف در تهیه غذاها و تهیه ترشیها انجام میشود.
خواص درمانی گیاه کبر
گیاه کبر دارای خواص درمانی متعددی است که میتواند به بهبود سلامتی در زمینههای مختلف کمک کند. برخی از این خواص عبارتند از:
اثرات ضدالتهابی
کبر دارای اثرات ضدالتهابی قوی است که میتواند به کاهش التهاب در بدن کمک کند. التهاب یکی از عوامل اصلی بروز بسیاری از بیماریها از جمله بیماریهای قلبی، سرطان و آرتروز است.
کمک به افزایش تراکم استخوانها
گیاه کاپاریس یا کبر حاوی مقدار قابل توجهی ویتامین K است که به افزایش تراکم استخوانها کمک میکند. این ویتامین نقش مهمی در متابولیسم مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر در استخوانها دارد و میتواند به حفظ سلامت و تقویت استخوانها کمک کند. مصرف کبر میتواند به کاهش احتمال بروز مشکلات مربوط به استخوان، از جمله پوکی استخوان و آرتروز که به دلیل کاهش تراکم استخوان رخ میدهند، کمک نماید.
اثرات ضدباکتریایی و ضدقارچی
کبر دارای اثرات ضدباکتریایی و ضدقارچی قوی است که میتواند به مبارزه با عفونتهای باکتریایی و قارچی کمک کند.
اثرات آنتیاکسیدانی
گیاه کاپاریس یا کبر حاوی ترکیبات فلاونوئیدی مانند روتین و کوئرستین است که به عنوان آنتیاکسیدانهای قوی شناخته میشوند. آنتیاکسیدانها مولکولهایی هستند که اکسیداسیون سایر مولکولها را مهار میکنند.
اکسیداسیون یک واکنش شیمیایی است که رادیکالهای آزاد بسیار واکنشپذیری ایجاد میکند. این رادیکالها ممکن است با تغییر ساختار DNA، پروتئینها و سایر ساختارهای سلولی، به رشد سلولها آسیب برسانند. آنتیاکسیدانها با مبارزه با این رادیکالهای آزاد، از آسیب سلولی جلوگیری میکنند.
با توجه به وجود فلاونوئیدها در گیاه کبر، مصرف این گیاه میتواند به عنوان یک منبع غنی از آنتیاکسیدانها در رژیم غذایی باشد و به حفظ سلامتی سلولها کمک نماید.
اثرات ضدسرطانی
کبر دارای اثرات ضدسرطانی قوی است که میتواند به کاهش رشد سلولهای سرطانی کمک کند.
خاصیت محافظتی در برابر اشعههای ماوراء بنفش
گیاه کاپاریس یا کبر ممکن است دارای ترکیبات خاصی باشد که خاصیت محافظتی در برابر اشعههای ماوراء بنفش (UV) داشته باشند. اشعه UV میتواند به مرور زمان منجر به آسیب پوستی، اریتم (قرمزی) و حتی سرطان پوستی مانند ملانوما شود.
استفاده مرتب از کبر و ترکیبات آن ممکن است به پوست کمک کند تا از اثرات ضار اشعه UV محافظت شود. البته، همواره اهمیت استفاده از محافظتهای خورشیدی معمولی نیز بر روی پوست، از جمله استفاده از کرمها یا لوسیونهای حاوی SPF (ضریب حمایت از نور خورشید) بالا، برقرار است.
کمک کنترل دیابت
گیاه کاپاریس یا کبر به کنترل دیابت کمک میکند. این گیاه حاوی مواد شیمیایی است که میتوانند قند خون را کنترل نمایند. اگر از قبل داروهای دیابت مصرف میکنید، لازم است از مصرف مقادیر زیاد کبر خودداری کنید، زیرا مصرف بیش از حد ممکن است با داروهای دیابت تداخل ایجاد کند و منجر به کاهش ناخواسته قند خون گردد.
تسکین احتقان
گیاه کاپاریس یا کبر به دلیل خواص ضد التهابی و آنتیاکسیدانی که دارد، میتواند در تسکین احتقان مرتبط با تولید اضافی خلط یا مخاط در مجرای سینه و سیستم تنفسی مؤثر باشد. این گیاه میتواند به سلامت دستگاه تنفسی کمک کرده و باعث خلاص شدن از مخاط یا خلط اضافی شود. به این ترتیب، استفاده از کاپاریس ممکن است به کاهش سفتی قفسه سینه، درد در قفسه سینه و تسکین احتقان منجر شود.
کاهش کلسترول، فشار خون و قند خون
گیاه کاپاریس یا کبر میتواند به کاهش میزان کلسترول، به ویژه کلسترول LDL (کلسترول بد)، VLDL (وری لو دنسیتی) و تریگلیسریدها کمک کند. این گیاه حاوی ترکیباتی است که به تنظیم میزان چربیهای مضر در بدن کمک میکنند.
مصرف کاپاریس ممکن است باعث کاهش این چربیهای مضر شود و در نتیجه، موجب کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی مرتبط با افزایش کلسترول گردد. با این حال، مهم است که هرگونه تغییر در رژیم غذایی یا مصرف مکملهای گیاهی با پزشک مورد مشاوره قرار گیرد، به خصوص اگر فرد دچار مشکلات سلامتی خاصی باشد یا داروهای دیگر مصرف کند.
مفید برای دندان ها
گیاه کاپاریس یا کبر حاوی مقدار زیادی مواد معدنی از جمله آهن، مس، کلسیم و سدیم هستند. این گیاهان به عنوان یک منبع غنی از کلسیم شناخته میشوند که برای حفظ تراکم استخوانها و دندانها در بدن بسیار مفید است.
مصرف مرتب گیاهان کبر میتواند به دندانهای شما قوی و سالمی بیشتری بخشیده و از مشکلاتی همچون پوسیدگی دندان، ضعف و شکنندگی دندان، لثه متورم و سایر مشکلات دندانی جلوگیری کند؛ به عبارت دیگر، مصرف منظم میوههای کبر میتواند به بهبود و حفظ سلامت دندانها کمک کند.
مقابله با کم خونی
گیاه کاپاریس یا کبر به عنوان یک منبع معدنی، میتواند به مقابله با خطر کم خونی کمک کند. این گیاه حاوی مقدار قابل توجهی آهن است که به ترکیباتی مانند هموگلوبین در گلبولهای قرمز مشارکت دارد. آهن یک ماده معدنی ضروری برای تولید هموگلوبین است که در انتقال اکسیژن از ریهها به سایر اندامها نقش دارد. مصرف مقادیر مناسب آهن از طریق غذاها یا مکملهای گیاهی مانند کبر میتواند به پیشگیری از کم خونی و بهبود سلامتی عمومی کمک کند.
ضد پیری
گیاه کاپاریس یا کبر به عنوان منبع قدرتمندی از آنتیاکسیدانها شناخته میشود که میتواند در مقابل علائم پیری پوستی، نظیر چروک، خطوط ریز و شلی پوست، مؤثر باشد. آنتیاکسیدانها با مهار رادیکالهای آزاد که واکنش اکسیداسیون را در بدن ایجاد میکنند، موجب حفظ سلامت بافتها و سلولها میشوند.
علاوه بر این، کبر به عنوان یک گیاه ضدپیری شناخته میشود و ممکن است به دلیل حاوی ترکیبات مفید و آنتیاکسیدانها، از مواد مضر و سموم جلوگیری کند. این مواد مفید ممکن است به تحریک تجدید سلولها و حفظ سلامت پوست کمک کنند.
درمان اختلالات پوستی
از کاپاریس یا کبر همچنین در درمان اختلالات پوستی مانند قرمزی پوست، سوزش و جوشها استفاده میشود. این گیاه به دلیل خواص ضد التهابی و آنتیاکسیدانی که دارد، در تسکین علائم مرتبط با این مشکلات پوستی مؤثر است. به همین دلیل، محصولات مراقبت از پوست اغلب از عصاره یا عناصر گیاه کاپاریس استفاده میکنند.
علاوه بر این، به عنوان یک منبع غنی از آنتیاکسیدانها، کاپاریس به کاهش سرعت روند پیری کمک میکند. خواص آنتیاکسیدانی این گیاه میتواند در حفظ سلامت پوست و جلوگیری از آسیبهای ناشی از عوامل خارجی و پیری زودرس مؤثر باشد.
دیگر خواص گیاه کبر
گیاه کبر، با طبع گرم و خشک، یک گیاه شگفتانگیز در طب سنتی است. تمام اجزای آن، از جمله میوه، برگ، چوب و پوست، دارای خصوصیت گرمی هستند. ترکیب کبر با سرکه میتواند از شدت گرمی آن کاهش دهد. این گیاه برای باز کردن انسدادها و گرفتگیهای کبد و طحال مفید است و در امراض عصبی، مشکلات مفصلی، دیسکوپاتی، نقرس و حتی برخی انگلها نیز تأثیرگذار است. همچنین، ترشی کبر همراه با غذا توصیه شده و در مواردی مانند دارایی کبد چرب کاربرد دارد.
این گیاه به عنوان دافع و مدر سودا نیز شناخته میشود و در اموری مانند باز شدن خون قاعدگی در زنان جوان و افزایش نیروی جنسی تأثیرگذار است. در ترکیبات مشهور اصول اربعه، ریشه کبر به عنوان یکی از چهار ریشه داروئی با کاربرد در بیماریهای بلغمی و سودا آوری جای دارد.
نحوه مصرف گیاه کبر
شیوه استفاده از کاپاریس (کبر) بهتر است با توجه به خصوصیات طبعی و طعمی آن، به شرح زیر باشد:
- برای مصارف روزانه و هفتگی، ترشی کبر مناسبتر است.
- میتوانید از میوههای تازه یا خشک کبر برای تهیه ترشی استفاده کنید.
- ابتدا کبر را با سرکه و سایر افزودنیها مخلوط کرده و تا چند روز در یخچال نگه دارید تا طعم و خواص آن بهتر بیاید.
- برای کاهش شدت گرمی کبر، تنها ترشی آن توصیه میشود.
- مصرف معتدل و منظم این ترشی به عنوان یک غذای روزانه میتواند خاصیت غذایی داشته باشد.
- برای مشکلات خاص مانند مشکلات مفصلی یا امور عصبی، ممکن است ترکیبات مختلفی از کاپاریس با ادویهها و عسل مورد استفاده قرار گیرد. این باید تحت نظر متخصصان توصیه شود.
- برای افرادی که ممکن است از خصوصیات گرمی کبر آسیب ببینند، مصرف باید در مواقع نیاز و با توجه به شرایط فیزیکی هر فرد انجام شود.
عوارض جانبی کبر
اگر رژیم غذایی شما کم سدیم باشد، مصرف کبر به عنوان یک منبع غنی سدیم ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. در این صورت، بهتر است از مصرف کبر خودداری کنید.
مصرف زیاد کبر ممکن است تشنگی شدیدی ایجاد کند؛ بنابراین، توصیه میشود که مقادیر متعادلی از آن مصرف شود.
کبرها حاوی مقدار زیادی سدیم هستند و مصرف بیش از حد آن میتواند احتمال ایجاد نفخ را افزایش دهد.
اگر شما دچار فشار خون بالا هستید، مصرف بیش از حد کبر به علت محتوای بالای سدیم، ممکن است فشار خون را افزایش دهد.
در این دورهها، مصرف کبر به طور کلی ایمن به حساب میآید. با این حال، بهتر است مقدار مصرف آن را مدیریت کرده و از مصرف مقادیر زیاد خودداری کنید.
کبر ممکن است سطح گلوکز خون را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین، در صورت نیاز به جراحی، توصیه میشود که حداقل 2 هفته قبل از تاریخ عمل جراحی مصرف کبر متوقف شود.
موارد منع مصرف گیاه کبر
برای افرادی که مزاج گرم دارند، مصرف گیاه کبر مضر است و باید در صورت نیاز با سکنجبین مصرف شود.
مصرف کبر برای افرادی با مشکلات مثانه مضر است. افرادی که مشکلات مثانه دارند، باید از مصرف این گیاه خودداری کنند. مصلحههایی مانند انیسون و اسطوخودوس نیز ممکن است تأثیرات مضری داشته باشند.
زیادهروی در مصرف گیاه کبر ممکن است به نتایج عکسی منجر شود. این مصرف زیاد ممکن است برای کبد مضر باشد و مصلحههایی مانند عسل نیز باید با احتیاط مصرف شوند.
برای زنانی که با اختلالات قاعدگی و افزایش زیاد خونریزی ماهانه روبهرو هستند، مصرف گیاه کبر به دلیل افزایش حجم حیض، توصیه نمیشود.
در صورت بارداری یا پیشنیاز به عمل جراحی، مصرف گیاه کبر توصیه نمیشود. در این شرایط بهتر است از مصرف آن خودداری کرد تا ممکن است تأثیرات جانبی مضری بر روی بارداری یا فرآیند جراحی نداشته باشد.
جمع بندی
گیاه کبر یک گیاه دارویی با خواص درمانی متعدد است که میتواند به بهبود سلامتی در زمینههای مختلف کمک کند. با این حال، قبل از مصرف کبر، بهتر است با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.
همچنین شما در سایت پی جو می توانید در خصوص گیاه ناخنک و همچنین کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه این مقاله را "گیاه ناخنک (اکلیل الملک): گیاهی معطر با خواص فوقالعاده" نیز مطالعه نمایید.