در این مطلب از سایت پی جو به بررسی گیاه گشنیز و هر آنچه نیاز هست در خصوص این گیاه دارویی بدانید می پردازیم.
استفاده های متنوع گیاه گشنیز در آشپزی و طب سنتی

مجله سلامت پی جو - گشنیز (Coriander) گیاهی یک ساله از خانواده چتریان است که بومی آسیا و مدیترانه است. گشنیز، این گیاهِ دوستداشتنیِ معطر، از مزارع آفتابیِ مدیترانه تا سفرههای ایرانی، راه درازی را پیموده است. با برگهای ظریفِ پنجهای و عطر و طعمی بینظیر، گشنیز نه تنها به عنوان یک سبزیِ خوشمزه، بلکه به عنوان یک دارویِ طبیعیِ گمنام نیز شناخته میشود.
گشنیز، یک گیاه با خواص فوقالعاده که در طول تاریخ به عنوان گیاه معجزهآسا شناخته شده است. این گیاه خوش عطر در انواع غذاها و داروهای گیاهی به کار میرود و از برگ، ساقه و تخم گشنیز برای به دست آوردن خواص مختلف استفاده میشود. از جمله خواص درمانی آن میتوان به کاهش کلسترول خون، درمان مشکلات پوستی، تنظیم فشارخون و مقابله با التهاب اشاره کرد. گشنیز گیاهی است که به عنوان ادویه و چاشنی در غذاهای مختلف استفاده میشود و نام علمی آن کوریاندروم ساتیوم ال است.
این گیاه دارای ۱۱ ماده از روغنهای اسانسی، ویتامینها (A، C، B6)، مواد معدنی از قبیل آهن، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و ۶ نوع اسید است. گشنیز به عنوان یک داروی معده شناخته شده و در تسکین مشکلات هضمی، حفظ سلامت کبد چرب و کاهش نفخ نقش ایفا میکند. این گیاه سبز، به عنوان یک منبع غنی از فیبر شناخته میشود و در بهبود عملکرد گوارش و هضم غذا کمک میکند. در این مقاله، به سراغِ این جادوگرِ معطرِ آشپزخانه و داروخانه میرویم و فوایدِ بینظیرِ آن را کشف میکنیم.
موارد مصرف گیاه گشنیز
همچنین اگر شما به حوزه طب سنتی علاقه دارید، شما می توانید در سایت پی جو در بخش "دانستنی های طب سنتی" در خصوص انواع داروهای گیاهی و کاربردهای آنها اطلاعات کامل و جامعی کسب کنید.
گشنیز یک گیاه چند منظوره است که از آن به عنوان یک نیرودهنده طبیعی بهرهمند میشویم. این گیاه در طب سنتی با طبیعت سرد و خشک خود شناخته میشود و مصلح آن معمولاً با سکنجبین، زرده تخم مرغ یا فلفل ترکیب میشود. گشنیز به عنوان یک مقوی معده و هضم کننده غذا شناخته میشود و از اندام هوایی تازه و خشک شدهاش در پخت برخی از غذاها استفاده میشود. در طب سنتی، این گیاه به عنوان یک راهکار هضم کننده غذا، ضد نفخ، ضد تهوع و استفراغ، ضد تشنج و صرع، ضد درد و ورم، ملین، مدر و حتی خوابآور معرفی شده است. همچنین از تخم گشنیز به عنوان یک راهکار طبی برای زیاد کردن شیر مادر نیز بهره میبرند.
مکانیسم اثر گیاه گشنیز

تحقیقات نشان دادهاند که گشنیز دارای اثرات کاهش دهنده قند و کلسترول خون هست. این گیاه همچنین اثرات ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد. اثبات شده است که گشنیز بر روی پارامترهای چربی اثر مثبت دارد و میتواند در کاهش خطر سرطان کولون مؤثر باشد. از جمله اثرات گشنیز میتوان به کاهش غلظت کلسترول و تبدیل آن به فسفولیپید در خون اشاره کرد.
پژوهشها نشان دادهاند که گشنیز میتواند انسولین را آزاد کرده و اثرات شبه انسولینی داشته باشد. همچنین، ترکیب لینالول موجود در این گیاه باعث اثرات ضد درد و بی حس کننده میشود. تحقیقات نشان دادهاند که ترکیب آلفا-پینن در گشنیز میتواند اثرات ضد درد ناشی از فرمالین را مهار کند. عصاره آبی تخم گشنیز نیز حاوی ترکیباتی است که بر روی درد نوروژنیک اثر گذارده و میتواند مقاومت در برابر درد را افزایش دهد یا پاسخ به دردهای حاد را کاهش دهد.
پژوهشها همچنین نشان دادهاند که گشنیز دارای اثرات آنتی اکسیدانی است و میتواند رادیکالهای آزاد مضر را از بین ببرد. همچنین، در دوز مشخص، این گیاه دارای اثرات ضد تشنجی نیز هست.
فارماکوکینتیک گشنیز
بذر و کل پیکر رویشی گیاه گشنیز حاوی اسانس با ترکیبات فراوان هست. این اسانس شامل ترکیبات اصلی مانند لینالول، آلفا-پینن، لیمونن، سیمن، کامفور، استات ژرانیول و ژرانیول است. علاوه بر این، گشنیز دارای فلاونوئید، کومارین و فنولیک اسید نیز میباشد که در حوزه داروسازی کاربردهای متنوعی دارند.
مواد مختلف در بذر و کل پیکر گشنیز شامل 75 درصد آب و 13 تا 20 درصد مواد چرب میشوند. این مواد چرب شامل اسیدهای چون اسید اولئیک، پالمیتیک و اسید لینولئیک است. این ترکیبات متنوع نقش مهمی در فارماکوکینتیک گشنیز ایفا میکنند و تأثیرات متعددی در جذب، توزیع و دفع مواد در بدن انسان دارند.
گیاه گشنیز ، سلطانِ طعمها در آشپزی

برگهای معطرِ گشنیز، طراوت و تازگیِ بینظیری به سالادهایِ شما میبخشند. آنها میتوانند با ادویههای مختلف در خورشتهایِ ایرانی، هندی و مکزیکی برقصند و طعمی فراموشنشدنی خلق کنند. کنارِ غذاهای دریایی، گشنیز معجزه میکند و بویِ زُهمِ آنها را به خوشمزگی محض تبدیل میکند. حتی در ترشیها و سسهایِ مختلف، گشنیز نقشِ کلیدیِ و خوش طعم کردن را ایفا میکند.
اما جادویِ گشنیز به برگهایش محدود نمیشود. دانههایِ کوچکِ این گیاه، ادویهای همهکاره هستند. از کاریهایِ تند و گرمِ هندی تا نانهایِ معطرِ خاور میانه، دانههایِ گشنیز طعم و عطر خاصی به غذاها میبخشند.
برگ گشنیز
برگ های گشنیز طعمی تند و شیرین دارند و به غذاها عطر و طعم بی نظیری می بخشند. از برگ های گشنیز در انواع غذاهای ایرانی، هندی، چینی و مدیترانه ای استفاده می شود. برخی از غذاهای معروف که در تهیه آنها از برگ گشنیز استفاده می شود عبارتاند از:
- خورش قیمه
- خورش قورمه سبزی
- خورش بادمجان
- آش رشته
- سوپ جو
- سالاد کاهو و گشنیز
- ترشی گشنیز
تخم گشنیز
تخم گشنیز طعمی تند و تلخ دارد و به عنوان ادویه در غذاها و صنایع غذایی استفاده می شود. تخم گشنیز را می توان به صورت آسیاب شده یا کامل استفاده کرد. برخی از غذاهای معروف که در تهیه آنها از تخم گشنیز استفاده می شود عبارتاند از:
- خورش قیمه
- خورش قورمه سبزی
- خورش بادمجان
- عدس پلو
- لوبیا پلو
- برنج کته
- نان سنگک
استفاده از گیاه گشنیز در طب سنتی

گشنیز در طب سنتی برای درمان مشکلات گوارشی، هضم غذا، کاهش نفخ، کاهش قند خون، کاهش فشار خون، تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبود سلامت پوست و مو کاربرد دارد.
ضد التهاب
گیاه گشنیز دارای چندین نوع آنتیاکسیدان است که در حفظ سلولها از آسیب رادیکالهای آزاد نقش مؤثری دارند. آخرین مطالعات نشان دادهاند که آنتیاکسیدانهای موجود در گشنیز میتوانند در درمان التهابات بدن تأثیرگذار باشند. این ترکیبات عبارتاند از ترپنین، کوئرستین و توکوفرولها که هرکدام از اثرات ضد سرطانی، ضد پیری، ضد التهابی، تقویت کننده سیستم ایمنی و محافظ عصبی دارند.
آزمایشها نیز نشان دادهاند که عصاره گیاه گشنیز میتواند رشد سلولهای سرطان ریه، پروستات، سینه و روده را کند کرده و اثرات ضدالتهابی و ضد سرطانی داشته باشد. این یافتهها نشان میدهند که گشنیز به عنوان یک منبع غنی از آنتیاکسیدانها میتواند در پیشگیری از برخی از بیماریها و حفظ سلامت عمومی بدن نقش مهمی ایفا کند.
روغن گشنیز و سلامت دستگاه گوارش
گشنیز به دلیل داشتن فیبر فراوان، به هضم غذا کمک می کند. روغن استخراج شده از دانههای گشنیز به منظور هضم راحت و حفظ سلامت دستگاه گوارش بسیار مفید است. یک مطالعه ۸ هفتهای بر روی ۳۲ بیمار مبتلا به سندروم روده تحریکپذیر نشان داد که مصرف ۳۰ قطره روغن گشنیز سه مرتبه در روز نسبت به گروه دارونما، در کاهش درد شکم، نفخ و ناراحتی معده تأثیر گذار بوده و به میزان قابل توجهی این علائم را کاهش داده است. این تحقیقات نشاندهنده اهمیت روغن گشنیز در بهبود عملکرد و راحتی دستگاه گوارش است. همچنین، عرق گشنیز در طب سنتی ایران به عنوان داروی اشتهاآور نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
گشنیز و کاهش قند خون در دیابت
گشنیز به دلیل داشتن خواص ضد دیابتی، برای کاهش قند خون در افراد مبتلا به دیابت مفید است. در طب سنتی، از دانه، روغن، عصاره، یا عرق گشنیز به عنوان یک درمان مؤثر برای کاهش میزان قند خون در افراد مبتلا به دیابت استفاده میشود. آزمایشهای مختلف نیز تأیید کردهاند که گشنیز میتواند به تنظیم میزان قند خون کمک کرده و اثرات مثبتی در کنترل دیابت داشته باشد. یکی از آزمایشهای انجام شده بر روی موشهای دیابتی نشان داد که مصرف عصاره دانههای گشنیز منجر به کاهش چشمگیر میزان قند خون در این موشها شده است.
در مطالعات دیگر نیز نشان داده شده است که مصرف عصاره تخم گشنیز در موشهای دیابتی منجر به کاهش میزان قند خون و افزایش ترشح انسولین شده است. با این اطلاعات، مشخص میشود که گشنیز ممکن است به عنوان یک ادامه درمانی مؤثر برای کنترل قند خون در افراد دیابتی مورد استفاده قرار گیرد.
سلامت قلب و کنترل فشار خون با گشنیز
گشنیز به دلیل داشتن خواص گشاد کنندگی عروق، برای کاهش فشار خون مفید است. گیاه گشنیز با ترکیبات خود میتواند به کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی، از جمله فشار خون بالا و کلسترول بد، کمک کند. عرق گشنیز به عنوان یک ادرار آور عمل میکند و به دفع سدیم اضافی از بدن کمک میکند. تحقیقات نشان دادهاند که گشنیز ممکن است به کاهش کلسترول نیز کمک کند. یک مطالعه انجام شده بر روی موشها نشان داد که مصرف دانههای گشنیز باعث کاهش سطح کلسترول LDL (کلسترول بد) و افزایش سطح کلسترول HDL (کلسترول خوب) میشود.
همچنین، تخم گیاه گشنیز میتواند منجر به کاهش مصرف نمک شود؛ زیرا جایگزین مناسبی برای مزه دادن به غذاهاست. از پودر تخم گشنیز نیز در ترکیبات ادویه غذا میتوانید استفاده کنید. این ویژگیها نشاندهنده اهمیت گشنیز در حفظ سلامت قلب و کنترل فشار خون میباشند.
آنتیاکسیدانهای تقویتکننده سیستم ایمنی در گشنیز
گشنیز به دلیل داشتن خواص آنتی اکسیدانی، برای تقویت سیستم ایمنی بدن مفید است. گشنیز حاوی چندین نوع آنتیاکسیدان است که از آسیب سلولی ناشی از رادیکالهای آزاد جلوگیری میکند. تحقیقات نشان داده است که آنتیاکسیدانهای موجود در گشنیز با التهاب در بدن مبارزه کرده و اثرات ضد سرطانی، تقویت کننده سیستم ایمنی و محافظت کننده عصبی دارند. این ترکیبات شامل ترپینن، کورستین و توکوفرولها هستند. یک مطالعه آزمایشی نشان داد که آنتیاکسیدانهای موجود در عصاره دانه گشنیز التهاب را کاهش داده و رشد سلولهای سرطانی در اندامهای مختلف مانند ریه، پروستات، سینه و روده بزرگ را کند میکند.
بهبود سلامت پوست و مو
گشنیز به دلیل داشتن خواص ضد التهابی، برای بهبود سلامت پوست و مو مفید است. یکی از خواص برجسته تخم گشنیز، تقویت ریشه مو است. مصرف تخم گشنیز باعث تقویت ریشه مو میشود که در نتیجه، رشد مو را افزایش میدهد و از ریزش موها جلوگیری میکند. این گیاه حاوی ویتامینها و پروتئینهای ضروری برای سلامت مو است که به تقویت و رشد آن کمک میکنند. برای بهرهمندی از این خواص، میتوانید پودر تخم گشنیز را با مقداری روغن زیتون ترکیب کرده و این مخلوط را به صورت ماساژ بر روی پوست سر و موها استفاده کنید. پس از ۳۰ دقیقه، با استفاده از شامپو، موها را شسته و با آب گرم آبکشی نمایید.
همچنین، جهت بهبود سلامت مو، میتوانید آب سبزی گشنیز را برای ماساژ پوست سر استفاده کنید. با ماساژ دادن این آب به پوست سر، میتوانید به تقویت مو و جلوگیری از ریزش آن کمک کنید. سپس پس از چند دقیقه، موها را با آب گرم بشویید.
عوارض مصرف بیش از حد گیاه گشنیز
- تأثیر بر بارداری: گشنیز قاعدهآور است، بنابراین مصرف بیش از حد سبزی گشنیز، تخم گشنیز و عرق گشنیز برای بارداری خطرناک است و ممکن است منجر به سقط جنین شود.
- نفخ معده: برخی از افراد با خوردن سبزیجات دچار نفخ معده میشوند و مصرف بیش از حد گشنیز نیز ممکن است نفخ را افزایش دهد.
- تأثیر بر افت قند خون: مصرف بیش از حد گشنیز برای افرادی که افت قند خون دارند، مضر باشد.
- ویتامین K: گشنیز سرشار از ویتامین K است. مصرف بیش از حد گشنیز برای افرادی که دچار غلظت خون شدید هستند، مضر خواهد بود.
- حساسیت: این گیاه به ندرت موجب حساسیت میشود.
- تأثیر بر لکنت زبان: در افرادی که دچار لکنت زبان هستند، مصرف بیش از حد گشنیز ممکن است لکنت زبان آنها را تشدید کند.
- تأثیر بر نیروی جنسی: مصرف بیش از حد گشنیز میتواند موجب ضعف در نیروی جنسی مردان شود.
تداخلات دارویی گشنیز
مصرف همزمان گشنیز با داروهای پایین آورنده فشار خون توصیه نمیشود. به علت احتمال تداخلات دارویی، مشورت با پزشک پیشنهاد میشود تا جلوی هر گونه مشکلات احتمالی گرفته شود.
هشدارها در مصرف گشنیز
گشنیز را میتوان به صورت تازه، خشک یا پودر شده در انواع غذاها استفاده کرد، اما تاکنون هیچ منع مصرفی برای این گیاه گزارش نشده است. با این حال، همواره بهتر است پیش از شروع هر گونه درمان یا مصرف گیاهان دارویی، افراد از پزشک خود مشورت کنند. افرادی که دچار حساسیت یا آلرژی به گشنیز یا گیاهان همخانواده آن هستند، نیز باید از مصرف آن خودداری کنند.
سخن آخر
گشنیز گیاهی با خواص متنوع است که در آشپزی و طب سنتی کاربرد دارد. این گیاه سرشار از مواد مغذی و آنتی اکسیدان است و خواص درمانی بسیاری برای بدن دارد. با این حال لازم است پیش از مصرف هرگونه گیاه دارویی در جهت بهبودی و درمان، با پزشک و یا متخصص حوزه طب سنتی خود مشورت نمایید.
همچنین شما در سایت پی جو می توانید در خصوص گیاه گشنیز و سایر گیاهان دارویی با کارکرد مشابه و کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه این مقاله را "گل محمدی ، منبعی ارزشمند برای سلامتی" نیز مطالعه نمایید.