سنگ کلیه از شایع ترین بیماری های مجاری ادراری است و می تواند باعث تکرر ادرار، درد کمر و پهلو و عوارض ناخوشایند دیگر شود. در این مقاله مجله سلامت پی جو درباره انواع، علائم و بهترین روش های درمان سنگ کلیه می خوانید.
بهتر است با حقایقی کوتاه درباره سنگ کلیه شروع کنیم:
- دانستنی هایی درباره سنگ کلیه
- تقریبا یکی از هر ۱۰ نفر در طول زندگی خود دچار سنگ کلیه می شود.
- امکان تشکیل سنگ در یک یا هر دو کلیه بطور همزمان وجود دارد.
- انواع مختلفی از سنگ با توجه به منشا و جنس شیمیایی وجود دارد.
- سنگ می تواند در کلیه، حالب یا مثانه تشکیل شود.
- در بیشتر مواقع سنگهای کلیه کوچک (کمتر از ۴ میلی متر) هستند، علائمی ندارند و خود به خود با ادرار دفع می شوند.
سنگ کلیه چیست؟
در ادرار ما تعداد زیادی نمک و ماده معدنی حل نشده وجود دارد. زمانی که میزان این مواد در ادرار بالا برود ممکن است این نمک ها رسوب کنند یا به هم بچسبند و تشکیل سنگ کلیه (به انگلیسی: Kidney Stones) دهند. معمولا سنگ کلیه در ابتدا کوچک است و به تدریج بزرگ می شوند و حتی ممکن است منافذ کلیه یا مجاری ادرار را مسدود کنند. در بعضی موارد سنگ ها داخل کلیه می مانند و درد یا مشکلی ایجاد نمی کنند. در موارد دیگر سنگ در حالب (میزنای) - مجرای که ادرار را از کلیه به مثانه می برد - شروع به حرکت می کند. زمانی که سنگ به مثانه برسد با جریان ادرار از بدن خارج می شود. در صورتی که سنگ در حالب گیر کند، جریان ادرار از آن کلیه مسدود می شود و ما احساس درد کلیوی می کنیم.
در صورت احساس درد بهتر است برای اطمینان از سلامتی خود ابتدا به بهترین پزشکان کلیه و مجاری ادراری در شیراز مراجعه کنید.
آناتومی کلیه و مجاری ادرار
کلیه یکی از اعضای بدن به شکل لوبیا و به اندازه یک مشت است که سطح مایعات و مواد شیمیایی بدن را تنظیم می کند. همه ما دو کلیه در دو طرف ستون فقرات و پشت دیگر اعضای بدن (کبد و لوزالمعده) داریم. زمانی که کلیه ها سالم باشند مواد زاید خون را تصفیه و از طریق ادرار دفع می کنند. بطور کلی تنظیم سطح مواد معدنی ضروری بدن مانند سدیم، پتاسیم و کلسیم در خون وظیفه کلیه هاست.
بخش های مختلف مجاری ادراری شامل کلیه ها، حالب و مثانه می شوند. وظیفه مجاری ادرار، تولید، انتقال و ذخیره ادرار تا زمان مناسب دفع در بدن است. ادرار از آب و مواد اضافی بدن تشکیل می شود و معمولا رنگ زرد کمرنگ دارد. ادرار در مثانه جمع می شود تا نیاز به دفع مکرر ادرار نداشته باشیم. سپس ادرار از طریق میزراه (پیشاب راه) از بدن دفع می شود.
شما می توانید بصورت آنلاین از بهترین پزشکان نفرولوژی در شیراز (فوق تخصص کلیه) نوبت ویزیت بگیرید.
از آن جا که ادرار در کلیه تولید می شود، سنگ کلیه نیز در همین عضو حیاتی شروع به تشکیل می کند. گاهی سنگ هنگام حرکت برای دفع به مثانه، در حالب گیر می کند که به آن سنگ مجاری ادرار می گویند.
یکی از عوارض سنگ کلیه، صدمه یا بیماری پارانشیم کلیه است که عدم درمان آن منجر به نارسایی می شود.
انواع سنگ کلیه از چه جنس هستند؟
رنگ و جنس سنگ های کلیه بسته به منشا آن ها متفاوت است. به همین دلیل درمان و پیشگیری از ایجاد سنگ جدید به نوع آن بستگی دارد. انواع سنگ کلیه بر اساس جنس و شیوع:
سنگ های کلسیمی (۸۰ درصد موارد)
سنگ کلیه از جنس کلسیم از شایع تری انواع سنگ هستند که معمولا دو نوع دارد:
- کلسیم اگزالات
- کلسیم فسفات
کلسیم اگزالات شایع ترین نوع سنگ های کلسیمی است. در صورتی که کلسیم خون و در نتیجه ادرار از حد معمول بیشتر باشد احتمال تشکیل سنگ کلسیمی نیز به شدت افزایش می یابد. البته حتی میزان طبیعی کلسیم در ادرار نیز ممکن است به علت های دیگر باعث ایجاد رسوب و سنگ کلیه شوند.
سنگ اسید اوریکی (۵ تا ۱۰ درصد شیوع)
اسید اوریک یکی از مواد دفعی بدن است که از تغییرات شیمیایی بدن حاصل می شود. با این که ادرار اسیدی است، کریستال های اسید اوریک به خوبی در آن حل نمی شوند و اسید اوریک به شکل سنگ رسوب می کند. علت های اصلی اسیدی شدن ادرار:
- چاقی یا اضافه وزن
- اسهال مزمن و طولانی مدت
- دیابت نوع دو (قند خون بالا) - در دیگر مقاله سلامت پی جو درباره علائم دیابت نوع ۲ بیشتر بخوانید.
- نقرس
- رژیم غذایی با پروتئین جانوری بالا و میوه و سبزیجات کم
انواع سنگ با شیوع کمتر (به علت بیماری یا عوامل ژنتیکی)
- استروویت یا سنگ عفونی (۱۰ درصد بیماران)
در انسان سنگ استروویت (Struvite) شیوع چندانی ندارد و این نوع از رسوبات ناشی از عفونت مزمن مجاری ادراری (UTI) است. بعضی از باکتری هایی که عفونت را ایجاد می کنند باعث می شوند ادرار کمتر اسیدی باشد یا خاصیت بازی (قلیایی) پیدا کند. استروویت یا منیزیم آمونیوم فسفات در ادرار قلیایی شکل می گیرند. این نوع از سنگ کلیه معمولا اندازه بزرگ و انشعابات دارد و خیلی سریع رشد می کند.
افراد مبتلا به عفونت مجاری ادرار مانند کسانی که لوله دائمی در کلیه یا مثانه دارند یا به دلیل بیماری عصبی به خوبی نمی توانند مثانه را تخلیه کنند در خطر بیشتری برای سنگ استروویت هستند. این اختلالات عصبی شامل فلج، ام اس و مهره شکاف (یا اسپینا بیفیدا) می شود.
- سنگ سیستینی (کمتر از یک درصد)
سیستین نوعی اسید آمینه است که در بعضی از غذاها وجود دارد. مقدار زیاد این ماده در ادرار باعث ایجاد رسوب و در نهایت سنگ می شود. بیماری (سیستین زیاد در ادرار) یک اختلال نادر ارثی است که بخاطر مشکلات متابولیسم بروز می کند. چون بیماری سیستینوریا ارثی است، امکان تشکیل این نوع سنگ کلیه در کودکان نیز وجود دارد.
علائم سنگ کلیه
اصلی ترین علائم سنگ کلیه تیر کشیدن و درد شبیه به گرفتگی عضلانی در ناحیه کمر و پهلو است. در بسیاری از موارد این درد در ناحیه تحتانی شکم و کشاله نیز حس می شود. این نوع درد ناگهان شروع می شود و به شکل متناوب حس می شود.
این از آن جهت است که بدن تلاش می کند سنگ را دفع کند و درد به علت انقباض یا حرکت عضلات کم یا زیاد می شود.
دیگر علائم سنگ کلیه:
- درد یا تیر کشیدن پهلو یا کمر
- احساس ناگهانی نیاز شدید به دفع ادرار
- تکرر دفعات ادرار - زود به زود نیاز به ادرار دارید
- احساس درد یا سوزش هنگام ادرار
- تغییر رنگ ادرار - ادرار تیره
- ادراری که متمایل به قرمز است (بخاطر وجود خون)
- حالت تهوع و استفراغ
همچنین ممکن است درد سنگ کلیه در مردان در قسمت انتهایی آلت تناسلی نیز حس شود.
برای مشاهده علائم سنگ کلیه در زنان نیز می توانید مقاله دیگر مجله سلامت را بخوانید.
اگر هر کدام از علائم بالا را دارید می توانید برای رفع نگرانی به بهترین پزشکان متخصص اورولوژی در شیراز مراجعه کنید.
علت تشکیل سنگ کلیه چیست؟
به نظر پزشکان علت اصلی تشکیل سنگ مجاری ادرار نه یک مورد بلکه مجموعه ای از عوامل هستند مانند:
حجم کم ادرار = تیره شدن ادرار
کم بودن دائمی حجم ادرار از اصلی ترین علت های سنگ کلیه است. این موضوع می تواند بدلیل از دست رفتن یا کمبود آب بدن (دهیدراتاسیون) بخاطر ورزش سنگین، زندگی در آب و هوای گرم و خشک یا نوشیدن مایعات اندک باشد. کم بودن حجم ادرار باعث می شود غلظت آن بالا برود و رنگ تیره تری پیدا کند. رنگ طبیعی ادرار زرد روشن است و اگر ادرار تیره دارید یعنی غلظت مواد ادرار بالا است. بنابراین لازم است بیشتر آب بنوشید تا نمک ها و مواد معدنی به خوبی محلول شوند و در مجاری ادرار یا کلیه سنگ تشکیل نشود.
افرادی که سابقه سنگ کلیه دارند باید به اندازه تولید ۲.۵ لیتر ادرار در روز آب بنوشند. یعنی بطور متوسط باید روزی حدود ۳ لیتر مایعات (در مجموع و نه فقط آب) مصرف کنید.
رژیم غذایی
رژیم غذایی نقش مهمی در تشکیل سنگ کلیه - مخصوصا سنگ از جنس کلسیم دارد. البته همیشه سطح کلسیم ادرار بطور مستقیم به میزان کلسیمی که مصرف می کنید ارتباط ندارد و متابولیسم و عملکرد بدن نیز تاثیر گذارند. دانشمندان معتقدند مصرف کلسیم ناکافی باعث آسیب به سلامت استخوان ها و کلیه می شود؛ در ضمن، این کار به ندرت از ایجاد سنگ جلوگیری می کند. به همین دلیل پزشک یا متخصص تغذیه به ندرت کاهش مصرف کلسیم برای پیشگیری از سنگ کلیه را توصیه می کنند اما شما هم نباید بیش از حد کلسیم مصرف کنید.
پزشک یا متخصص تغذیه معمولا بجای تجویز کاهش مصرف کلسیم، با توصیه به مصرف کمتر نمک (سدیم) میزان کلسیم ادرار را کنترل می کند. دفع نمک اضافی از خون به ادرار، از جذب مجدد کلسیم در کلیه ها جلوگیری می کند. به همین دلیل مصرف نمک از عوامل خطرساز سنگ کلسیمی کلیه است. علاوه بر این:
- مصرف غذاهای سرشار از اگزالات - ماده تشکیل دهنده سنگ کلسیم اگزالات - خطر ایجاد این دسته از سنگ های کلیه را افزایش می دهد.
- غذاهای پروتئینی با منشا حیوانی (گوشت قرمز، ماهی و مرغ) ضمن اینکه محیط بدن و ادرار را اسیدی می کنند، اگزالات زیادی نیز دارند. به همین دلیل، علت سنگ کلیه (اسید اوریکی و کلسیمی) و بیماری هایی مانند نقرس هستند.
تغذیه مناسب نقش مهمی در سلامت عمومی و پیشگیری از بیماری های قلبی، گوارشی و کلیه دارد. توصیه می کنیم همین امروز برای بهبود سبک زندگی خود به صفحه بهترین متخصص تغذیه و رژیم درمانی در شیراز مراجعه کنید.
مشکلات گوارشی
برخی از بیماری های گوارشی (کرون یا کولیت)، دارو ها یا جراحی ها (عمل بای پس معده) که باعث اسهال می شوند، می توانند علت ایجاد سنگ کلیه کلسیمی باشند. اسهال باعث می شود بدن حجم زیادی از آب و مایعات را از دست بدهد در نتیجه حجم ادرار کم می شود و غلظت مواد دفعی زیاد می شود. در کنار غلظت بالای موادی مانند کلسیم در ادرار هنگام اسهال، بدن اگزالات بیشتری از روده جذب می کند که خطر ایجاد سنگ کلیه را چند برابر افزایش می دهد. این موضوع باعث بیماری اگزالوز (هایپراگزالوریا) می شود که می تواند باعث کم کاری کبد شود.
چاقی: چاقی با تغییر سطح اسیدیته ادرار از علت های اصلی سنگ کلیوی است.
سایر بیماری ها
بعضی از بیماران در خطر بیشتری برای سنگ مجاری ادرار هستند:
- رشد غیرطبیعی غدد پاراتیروئیدی (متابولیسم کلسیم)
- اسیدوز توبولار کلیوی (بدن را اسیدی می کند و علت سنگ کلیه کلسیم فسفات است)
- بیماری های نادر ارثی مانند سیستینوریا یا هایپراگزالوریا
- مصرف دارو
برخی از داروها و مکمل های ویتامین سی C یا کلسیم می توانند علت سنگ مجاری ادرار باشند. به همین دلیل حتما درباره دارو هایی که مصرف می کنید با پزشک متخصص صحبت کنید و از قطع یکباره مصرف خودداری کنید.
عوامل ژنتیکی (سابقه خانوادگی):
همچون بسیاری از بیمار های دیگر، علت یا عامل خطرساز انواع سنگ کلیه تا حدودی به عوامل ژنتیکی مرتبط هستند. بنابراین در صورتی که بستگان درجه یک شما سابقه سنگ کلیوی دارند باید بیشتر مواظب باشید.
تشخیص سنگ کلیه
زمانی که علامتی برای بیماری نباشد، تشخیص سنگ کلیه خاموش فقط با تصویربرداری سی تی اسکن در روند چک آپ پزشکی امکان پذیر است. راه های دیگری که باعث تشخیص سنگ کلیه می شوند:
- درد شدید ناشی از حرکت سنگ
- وجود خون در ادرار
- درد شدید ناگهانی در ناحیه پهلو یا شکم
- تشخیص سنگ کلیه در سونوگرافی یا سی تی - تصویربرداری کمک می کند متخصص مجاری ادرار متوجه شود که اندازه و مکان سنگ در مجاری ادرار مشخص شود.
مزیت سی تی و سونوگرافی کلیه و مثانه روش سرعت و دقت تشخیص است. برای یافتن نزدیکترین و مجهزترین مراکز MRI و سی تی اسکن در شیراز روی لینک کلیک کنید.
کیست های کلیوی
البته ممکن است علت انسداد و اختلال عملکرد کلیه کیست های کلیوی باشند:
درمان سنگ کلیه
برای درمان فوری سنگ کلیه ابتدا باید مشخص شود که نوع سنگ چیست و چه مدت علائم دارید. با توجه به شدت علایم و سایر عوامل، روش های متفاوتی برای درمان وجود دارند. پزشک مجاری ادرار به شما کمک می کند بتوانید بین روش های درمان یا دفع خود بخود سنگ کلیه بهترین گزینه را انتخاب کنید. شما همچنین می توانید به صفحه بهترین پزشک درمان سنگ کلیه در شیراز بروید و نظرات بیماران را بخوانید.
دفع خود به خود سنگ با ادرار
برای برخی از بیماران امکان دفع خود بخود سنگ کوچک مجاری ادرار با رعایت سبک زندگی سالم (تغذیه و ورزش) و مصرف بیشتر مایعات امکان پذیر است. معمولا سنگ کلیه کوچکتر از ۴ میلیمتر خود به خود از طریق ادرار و بدون درمان دفع می شود اما دفع سنگ با اندازه بزرگتر از ۶ میلیمتر نیازمند اقدام پزشکی است.
تا زمانی که درد قابل تحمل باشد، علایم عفونت ندارید و مجاری ادرار مسدود نشده اند، برای دفع سنگ کلیه می توانید ۴ تا ۶ هفته صبر کنید. بهتر است در طول مدتی که برای دفع سنگ صبر می کنید به میزان مناسب (اما طبیعی) آب و مایعات بنوشید و در صورت لزوم مسکن مصرف کنید.
همچنین می توانید قبل از تشکیل سنگ برای درمان عفونت مجاری ادرار در شیراز به صفحه ذکر شده در پی جو مراجعه کنید.
مصرف دارو
ثابت شده بعضی از داروها با درمان یا دفع سنگ مجاری ادرار کمک می کنند. قوی ترین دارو برای درمان فوری سنگ کلیه، قرص تامسولوسين (Tamsulosin) است که با نام فلومکس Flomax نیز شناخته می شود. قرص تامسولوسین کمک می کند دیواره مجاری ادرار (حالب) شل شوند و دفع سنگ آسان تر شود. مصرف مسکن یا ضد تهوع به بعضی از بیماران برای کنترل علایم در طول مدتی که منتظر دفع سنگ هستند کمک می کند.
عمل جراحی سنگ کلیه
جالب است بدانید امروزه عمل جراحی سنگ کلیه اغلب بدون برش یعنی با کمترین میزان درد یا نیاز به استراحت (دوری از کار) انجام می شود. قبل از اقدام برای عمل می توانید با پزشک متخصص نفرولوژی در شیراز درباره گزینه های درمان مشورت کنید.
در موارد خاص عمل جراحی برای دفع سنگ کلیه ضروری است. مثلا اگر:
- سنگ به خودی خود از مجاری ادراری عبور نکند.
- بیمار بخاطر درد شدید نتواند منتظر دفع خود بخودی سنگ بماند.
- سنگ روی عملکرد کلیه تاثیر منفی داشته باشد.
- سنگ منجر به انسداد یا عفونت مکرر مجاری ادرار شود.یکی از علائم انسداد مجرای حالب، بالا بودن کراتین کلیه است.
گاهی دکتر تشخیص می دهد که سنگ کلیه کوچک است و باعث درد یا عفونت نمی شود پس نیاز به درمان وجود ندارد. اگر نگران حرکت یا درد ناگهانی باشید می توانید برای دفع سنگ کوچک نیز اقدام کنید.
متداول ترین انواع عمل های جراحی سنگ کلیه که معمولا به این روش ها عمل سنگ شکنی کلیه می گویند:
سنگ شکنی بیرون اندامی (لیتوتریپسی ESWL)
در روش عمل سنگ شکنی بیرون اندامی (لیتوتریپسی شاک ویو)، از امواج صوتی برای شکستن سنگ کلیه و مجاری ادرار استفاده می شود. سنگ شکنی بیرون اندامی از تصویربرداری سی تی اسکن یا سونوگرافی برای پیدا کردن مکان دقیق سنگ ها کمک می گیرد. امواج پی در پی سنگ شکن دستگاه لیتوتریپسی در اغلب موارد سنگ ها را به قطعات کوچک قابل دفع تبدیل می کنند. همانطور که می دانید شن یا سنگ کوچکتر از ۴ میلیمتر احتمال دفع از طریق ادرار (خود به خودی) را دارد.
البته ممکن است سنگ شکنی بیرون اندامی (ESWL) برای شکستن سنگ های محکم یا بزرگ کلیه به اندازه کافی مفید نباشد. مانند سنگ سیستینی یا برخی از انواع کلسیم اگزالات یا کلسیم فسفات که بیش از حد رشد کردند یا سفت شدند.
عمل سنگ شکنی ESWL کم تهاجمی و معمولا سرپایی است پس می توانید بدون نیاز به بستری مرخص شوید. همچنین دو تا سه روز بعد از عمل لیتوتریپسی بیرون اندامی می توانید به روند عادی فعالیت های خود برگردید. شاید دکتر مجاری ادرار به شما نوعی صافی بدهد تا بتوانید نمونه سنگ کلیه را برای بررسی دقیق تر به آزمایشگاه بفرستید.
با این که عمل سنگ شکنی (Lithotripsy) درمانی بسیار ایمن، مفید و موثر است، همچون هر عمل دیگر احتمال اندک بروز عوارض جانبی وجود دارد. یعنی ممکن است تا چند روز بعد از عمل، در ادرار خون مشاهده کنید. البته قطعات کوچک سنگ بدون درد دفع می شوند اما به ندرت سنگ های بزرگتر سبب درد یا انسداد مجاری ادراری می شوند.
آندوسکوپی سنگ کلیه (Ureteroscopy)
یورتروسکوپی یا آندوسکوپی سنگ کلیه برای درمان سنگ حالب و کلیوی بکار می رود. همچون انواع دیگر آندوسکوپی، پزشک یک لوله که مجهز به دوربین است را وارد بدن می کند. عمل یورتروسکوپی بدون جراحی و ایجاد شکاف است و لوله از طریق مجرای ادرار به تدریج وارد کلیه می شود (غیر تهاجمی).
معمولا برای یورتروسکوپی (URS) بیمار بیهوش می شود و هیچ دردی حس نخواهد کرد. متخصص مجاری ادرار با استفاده از دوربین و دستگاهی شبیه به سبد، سنگ های کوچک را جمع آوری و دفع می کند. در صورتی که سنگ بیش از حد بزرگ باشد امکان شکستن آن با لیزر یا دستگاه های سنگ شکن دیگر وجود دارد.
بعد از عمل یورتروسکوپی پزشک بطور موقت یک استنت (فنر) داخل حالب بگذارد تا جریان ادرار از حالب به مثانه بدون انسداد ادامه یابد. جالب است بدانید استنت یا فنر یک لوله مشبک پلاستیکی است که داخل بدن قرار می گیرد تا از بسته شدن رگ یا مجرای ادرار جلوگیری کند. برخلاف سوند ادراری یا جراحی PCNL هیچ لوله یا کیسه ای بیرون بدن برای جمع آوری ادرار وجود ندارد.
یورتروسکوپی نیز مانند سنگ شکنی بیرون اندامی غیر تهاجمی و سرپایی است. بنابراین بعد از عمل می توانید به خانه بروید (نیاز به بستری نیست) و پس از ۲ تا ۳ روز انجام فعالیت های معمول را از سر بگیرید. اگر اورولوژیست از استنت استفاده کند باید بعد از ۴ تا ۱۰ روز برای خارج کردن آن به پزشک مراجعه کنید. توجه کنید که اگر استنت بیش از مدت درمان در بدن بماند احتمال عفونت و نارسایی کلیه وجود دارد.
عمل جراحی تونل پوستی (PCNL) برای خارج کردن سنگ کلیه
امروزه PCNL بهترین روش عمل سنگ شکنی برای درمان فوری سنگ های بزرگ کلیه (بزرگتر از ۱.۵ سانتی متر) است. عمل PCNL با بیهوشی انجام می شود پس لازم نیست بیمار از بابت درد نگران باشد. در روش سنگ شکنی PCNL جراح سوراخی کوچک (حدود ۱ سانت)، در پشت یا پهلو ایجاد می کند تا دستگاه نفروسکوپ به سنگ کلیه برسد.
یک دستگاه پیشرفته که از طریق نفروسکوپ وارد بدن می شود سنگ را می شکند و با مکش دفع می کند. چون شن و سنگ های خورد شده با ایجاد مکش و بدون نیاز به عبور از مجاری ادرار دفع می شوند، عمل PCNL بهترین روش درمان برای سنگ بزرگ کلیه است.
بعد از عمل PCNL معمولا پزشک یک لوله در کلیه قرار می دهد تا باقی سنگ ها و ادرار به کیسه ای در خارج بدن منتقل شوند. در اغلب موارد این لوله فقط شب عمل که بستری هستید متصل می ماند و سپس خارج می شود.
در صورت نیاز اورولوژیست به کمک تصویربرداری (سونو یا سی تی) از موفقیت عمل جراحی اطمینان حاصل می کند. بیمار بعد از عمل PCNL به یک تا دو هفته استراحت نیاز دارد و سپس می تواند به روند فعالیت های معمول بازگردد.
جراحی باز یا لاپروسکوپی: البته جراحی باز تنها در صورتی که روش های دیگر سنگ شکنی موفق نباشند انجام می شود.
درمان با تشخیص علت سنگ کلیه
یکی از راه های پیشگیری و درمان اطلاع از علت سنگ کلیه است. پزشک متخصص مجاری ادرار با آزمایش و معاینه متوجه علت ایجاد سنگ می شود. بعد از این با توجه به علت بوجود آمدن سنگ مجاری ادرار، دکتر توصیه هایی برای جلوگیری از بازگشت بیماری می کند.
بعضی از آزمایش های پزشکی برای تشخیص علت سنگ کلیه:
- بررسی سابقه پزشکی - مانند سابقه خانوادگی، سابقه بیماری مرتبط (دیابت، نقرس یا اسهال مزمن)
- بررسی رژیم غذایی - کمبود مواد ضروری و مایعات یا مصرف زیاد پروتئین جانوری
- آزمایش خون - تشخیص علت سنگ کلیه به دلیل بیماری
- آزمایش ادرار - تشخیص عفونت مجاری ادراری یا وجود کریستال غیرطبیعی
- تصویربرداری - تشخیص وجود یا رشد سنگ مجاری ادراری
- آزمایش آنالیز سنگ - پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه جدید با تشخیص نوع آن
پیشگیری از سنگ کلیه
پس از اطمینان از علت ایجاد سنگ، دکتر مجاری ادراری توصیه های لازم برای پیشگیری از بازگشت دوباره آن ها به شما خواهد کرد. مواردی مانند تغییر رژیم غذایی و دارو شاید علت اصلی سنگ کلیه یا مثانه نباشند، اما قطعا برای جلوگیری از ایجاد سنگ جدید مفید هستند.
- مصرف زیاد مایعات - تا ۱۰ لیوان آب یا مایعات در روز
- کاهش مصرف نوشیدنی های قندی یا الکلی
- کاهش مصرف نمک - مخصوصا برای سنگ کلسیمی و سیستینی
لازم است بدانید مرکز پیشگیری از بیماری های آمریکا CDC توصیه می کند در روز بیش از ۲۳۰۰ میلی گرم (۲.۳ گرم) نمک مصرف نکنید. بنابراین باید در مصرف مواد غذایی زیر که نمک زیادی دارند تعادل را رعایت کنید:
- همه انواع پنیر
- اغلب غذا و گوشت های یخ زده یا فرآوری شده سوسیس، کالباس و هات داگ
- کنسرو سوپ و سبزیجات
- غلات صبحانه (سرلاک)
- تنقلات شور مانند چیپس و پفک
- ترشی - خیارشور و زیتون
- پیتزا و لازانیا
- انواع سس و سس سالاد
- طمع دهنده مانند ادویه ها یا نمک خوراکی
- مصرف کلسیم کافی - نه کم و نه بیش از حد (با مکمل)
در صورت کمبود کلسیم بهتر است ضمن مشورت با متخصص تغذیه، از منابع کلسیم که نمک کمی دارند استفاده کنید. بطور کلی لبنیات اصلی ترین منبع کلسیم هستند البته مواد غذایی سرشار از کلسیم شامل:
بهترین منابع کلسیمماده غذایی | میران کلسیم به میلی گرم (mg) |
---|
شیر غیر لبنی (بادام، سویا و ...) | ۴۰۰-۴۵۰ |
دوغ یا شیر ترجیحا کم چرب | ۳۰۰ |
ماست یا ماست سویا | ۲۰۰ تا ۴۰۰ |
آب پرتقال | ۲۰۰ تا ۳۰۰ |
انواع پنیر | ۲۰۰ تا ۳۰۰ |
پیشگیری با مصرف زیاد میوه و سبزیجات
میوه و سبزیجات منبع پتاسیم، فیبر، منیزیم، آنتی اکسیدان ها، فیتات و سیترات هستند که همگی نقش موثری در پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه دارند.
پزشکان توصیه می کنند روزی حداقل ۵ واحد میوه و سبزیجات مصرف کنید. هر واحد برای میوه برابر با یک میوه یا سیب زمینی متوسط، برای سبزیجات یک لیوان و برای سبزیجات پخته نصف لیوان است. اگر شما هم نگران میزان مواد مغذی در رژیم خود هستید بهتر است به پزشک متخصص تغذیه مراجعه و مشورت کنید.
- کاهش مصرف مواد غذایی حاوی اگزالات
این توصیه مخصوص بیماران مستعد شایع ترین نوع سنگ کلیه یعنی کلسیم اگزالات است. از آن جا که کلسیم سطح اگزالات بدن را کنترل می کند بهتر است همراه با غذا از مواد غذایی سرشار از کلسیم (جدول بالا) استفاده کنید. در صورتی که مصرف کلسیم مفید نبود، ممکن است پزشک توصیه کند کمتر از مواد با اگزالات بالا استفاده کنید. تقریبا همه غذاهای گیاهی میزان کمی اگزالات دارند اما سطح اگزالات در اسفناج، ریواس و بادام بسیار زیاد است. دقت کنید که لازم نیست بطور کل این موارد را از رژیم غذایی خود حذف کنید اما بهتر است با مشورت پزشک میزان مصرف را تنظیم کنید.
اگر سابقه انواع سنگ کلیه سیستینی، کلسیم اگزالات و اسید اوریکی دارید یا مستعد آن هستید؛ احتمالا دکتر متخصص مجاری ادراری توصیه کند کمتر پروتئین جانوری مصرف کنید.
اگر پزشک تشخیص دهد که بخاطر رژیم غذایی در معرض سنگ کلیه یا مثانه هستید، باید مصرف گوشت خود را کاهش دهید. این موضوع شامل همه انواع گوشت قرمز، ماهی و غذای دریایی، مرغ و ... می شود. کاهش مصرف اصلا به معنی توقف مصرف نیست و فقط باید تعداد وعده ها یا حجم مواد گوشتی که مصرف می کنید را نسبت به قبل کم کنید.
دارو برای دفع سنگ کلیه
در صورتی که تغییر رژیم غذایی و مصرف مایعات برای پیشگیری یا دفع سنگ کلیه کافی نباشد، پزشک متخصص قرص و دارو تجویز می کند. پزشک با بررسی نوع سنگ و ناهنجاری های مرتبط با ادرار (حجم یا ترکیب شیمیایی) تشخیص می دهد که نیاز به مصرف دارو و نوع آن چطور تعریف شود. اصلی ترین دارو ها برای دفع یا درمان سنگ کلیه:
- قرص ادرار آور تیازید (هیدروکلرو تیازید)
برای بیماران سنگ کلیه کلسیمی و افراد با سطح کلسیم بالا در ادرار تیازید کمک به کلیه کمک می کند که جلوی دفع بیش از حد کلسیم را بگیرد.
پتاسیم سیترات از میزان اسیدی بودن ادرار کم می کند و برای بیماران سنگ کلیه اسید اوریکی، کلسیمی یا سیستینی مفید است. علاوه بر این پتاسیم سیترات از تشکیل سنگ اسید اوریکی و سیستینی نیز جلوگیری می کند. مزیت دیگر پتاسیم سیترات افزایش سطح اسید سیتریک در ادرار است که به دفع یا پیشگیری از تشکیل سنگ های کلسیمی کمک می کند.
آلوپرینول سطح اسید اوریک خون و ادرار را کاهش می دهد بنابراین هم برای نقرس و هم برای درمان و پیشگیری از سنگ کلیه کلسیمی و اسید اوریکی مفید است. نقرس نوعی بیماری مفاصل است که ناشی از افزایش اسید اوریک خون می باشد.
- داروی استو هیدروکسامیک اسید (AHA)
برای بیماران عفونت مجاری ادراری (UTI) یا افرادی که سنگ استروویتی یا عفونی دارند، استو هیدروکسامیک اسید از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری می کند. البته چون دلیل سنگ عفونت مکرر مجاری ادرار است، بهتر است ابتدا عفونت مجاری ادراری را درمان و سپس سنگ ها را با جراحی دفع کرد.
- داروی تیول ترکیب شونده با سیستین (Cystine-binding thiol drugs)
این داروها مخصوص پیشگیری از سنگ های سیستینی هستند و با سیستین ادرار ترکیب می شوند. دی پنیسیلامین یا تیپرونین با اتصال به سیستین، مواد شیمیایی تشکیل می دهند که احتمال رسوب و کریستال شدن کمتری دارد. تنها زمانی که روش های دیگر درمان سنگ کلیه، مانند داروی پتاسیم سیترات، افزایش مصرف مایعات یا کاهش مصرف نمک (سدیم) موثر نباشند.
- مولتی ویتامین (مکمل ویتامین)
از آنجا که مصرف مکمل ویتامین ممکن است خطر تشکیل سنگ کلیه را بالا ببرد، بهتر است قبل از مصرف مولتی ویتامین ابتدا با پزشک مشورت کنید.
سخن پایانی پی جو
همیشه بهترین و کم هزینه ترین گزینه برای درمان سنگ کلیه، ایجاد عادات و سبک زندگی سالم برای پیشگیری از ابتلا است. بنابراین بهتر است:
- به میزان کافی آب بنوشید.
- رژیم غذایی سالم و سرشار از میوه و سبزی داشته باشید.
- تعادل را در مصرف گوشت حیوانی، نمک و غذاهای فرآوری شده رعایت کنید.
- میزان ویتامین ها و مواد معدنی دریافتی را تنظیم کنید.
همین امروز با پی جو از بهترین پزشکان متخصص کلیه و مجاری ادرار نوبت آنلاین بگیرید. با تشخیص به موقع و درمان علائم سنگ کلیه می توانید از عوارض شدید آن یعنی درد و خونریزی پیشگیری کنید.
ترجمه اختصاصی مجله سلامت پی جو از مقالات پزشکیمنابع:
انجمن اورولوژی آمریکا UrologyHealthسیستم خدمات بهداشت ملی بریتانیا NHS درباره علائم و درمان سنگ کلیه