معرفی رمان خارجی دمیان
کتاب دمیان داستان جوانی امیل سینکلر است. جوانی جویای معنا، در طلب رسیدن به وحدت، شکلی دیگر از مفهوم تربیت، عرفان و جامعه. این کتاب مختص کسانی است که در طلب یگانگی، تمامیت و وحدت وجودند. یکپارچگی پارههای از هم گسیختهی روح. امیل در جستجوی یکپارچگی است. ماکس دمیان پلیست که او را برای رسیدن به خواستهاش یاری میرساند. زبان تمثیلی و نثر شاعرانه هرمان هسه این اثر را به تابلویی بیبدیل مانند کرده است.
دمیان یکی از مهمترین کتابهای کارنامه ادبی هرمان هسه، نویسنده نامدار آلمانی است. هسه که در سال ۱۹۴۶ برنده جایزه نوبل ادبی نیز شده است کتاب دمیان را بلافاصله پس از جنگ جهانی اول نوشت؛ کتابی که میتوان آن را آیینه تمامنمای اندیشه هسه دانست. رمانتیسم آلمانی، عرفان و شرقگرایی، آثار و اندیشههای نیچه و یونگ و همچنین زمانهای که اثر در آن به نگارش درآمده است، از مضامین اثرگذار در کتاب دمیان است.
در قسمتی از متن پشت جلد کتاب آمده است:
خودم را مانند تبهکاری یافتم که به سبب دزدی تکهنانی محاکمهاش کنند، حال آنکه او مرتکب قتل شده باشد. احساسی بود نفرتانگیز و ناجور، اما قوی و بهشدت گیرا که مرا محکمتر از دیگر اندیشهها به راز و گناهم گره میزد.
کتاب دمیان
در ابتدای داستان امیل، پسرکی که تا اواسط داستان حتی نامش را نمیدانیم، ده ساله است. پسری آرام، مطیع، غوطهور در توجه و گرمای خانواده. امیل تصویری از خانه به مخاطب نشان میدهد، تصویری همچون بهشت. بهشت کودکی که بیگمان همهی ما آن را تجربه کردهایم. پدری مراقب، مادری دلسوز، تصویری گرم و صمیمی از خانواده. اما طولی نمیکشد که پردههای بهشت دریده میشود و این پناهگاه امن به دو پاره تبدیل میگردد.
فرانتس کرومر، پسرک قلدر داستان، امیل را از عرش به فرش میکشاند و تلاش میکند با باج گرفتن از امیل که خانوادهای مرفه دارد، او را تحت فشار قرار دهد. این بار امیل رازی در سینه دارد که او را از جمع شادمان و بیریای خانواده دور میدارد. دیگر آن حس یگانگی در دلش زنده نمیشود. سختترین موقعیت زمانی است که در حضور جمع خانواده باید وانمود کند که همهچیز بر منوال سابق است.
سنگی به چشمهای افکنده شده بود و آن چشمه روح کودکانهی من بود. (کتاب دمیان – صفحه ۴۵)
این ترس، وحشت و جدا افتادگی، زمینهای میشود تا او با مهمترین آدم زندگیاش آشنا شود؛ ماکس دمیان. پسر آقامنشی که فقط چند سالی از امیل بزرگتر است اما رفتار و سکناتش گونهای بزرگمنشی و بی زمانی به شخصیتش میبخشد. این دو خیلی سریع با هم دوست میشوند و اندیشههایی که دمیان با امیل درمیان میگذارد سبب میشود تا امیل آن بهشت موعود را بازسازی کند.
مردمان بسیاری مرگ و از نو زاده شدن را که سرنوشت ماست تنها یکبار در زندگی تجربه میکنند، زمانی که بنای کودکیشان پوسیده میشود و به آهستگی از هم فرومیپاشد، آنگاه است که هرآنچه دوستشان میداشتیم ترکمان میگویند و ما ناگهان تنهایی و سردی مرگبار جهان گرداگرد خویش را حس میکنیم. چه بسیاری که برای همیشه در این تنگنا گیر میافتند و سراسر زندگیشان را به نحو دردناکی در حسرت گذشتهی بازگشتناپذیر و در رویای پردیس گمشده که بدترین و کشندهترین رویاهاست، سرمیکنند. (کتاب دمیان – صفحه ۶۴)
آنچه به کرات در این اثر همچون سایر آثار هسه میتوان شاهد بود، تفکرات نیچه و آموزههای یونگ است. اعتراض هسه به نظام آموزشی دیکتهگر که مذهب را همچون چنگالی در ذهن دانشآموز فرو میکند و مسیر رسیدن به حقیقت را تنها یک راه میداند، برگرفته از تفکرات نیچه است. ارادت هسه به تفکرات این فیلسوف آلمانی در سایر آثارش نیز مشاهده میشود. از سویی نگاه او به آموزههای اساطیری یونگ و مفهوم آنیما به شکلی قوی در باغ عدنی که امیل به دنبال آن است رخ مینمایاند.
از منظر یونگ برای تمام افراد بشر چنین پیش آمده که با حادثهای کوچک یا بزرگ از بهشت کودکی جدا میشوند. بهشت یعنی یگانگی، یعنی به هم رسیدن دوپارهها و در تمام مراحل زندگی این انسان دوپاره در جستجوی یکی کردن این تکههای جداست. این رسالت بشر است؛ رسیدن به تمامیت و فردیت یافتن.
شخصیت امیل نیز به همینگونه در ابتدا دچار یک تناقض میشود. زیر سوال رفتن آموزههای پدر و درهم ریختن دیوارهای بهشت همان تلنگر یا ضربه ابتدایی است. اینجاست که پایههای جستجوی امیل برای یافتن دوباره بهشت، جستجوی جفت زنانه روانش و یکی کردن پارههای روحش بنا نهاده میشود. و در انتها امیل بار دیگر وارد باغ عدن میشود. آنجا که دیدار حوا را آرام روح مییابد.
سوی دیگر اندیشه و آثار هسه بسیار آلمانی است و اگر خواننده منابع آلمانی آثار هسه را نشناسد، برای نمونه موسیقی باخ یا فلسفهی نیچه یا روانشناسی یونگ یا رمانتیسم آلمانی، درواقع به شناخت درستی از او دست نخواهد یافت. (کتاب دمیان – صفحه ۲۰۱)
درباره رمان هرمان هسه
درباره خاستگاه و چرایی نگارش رمان دمیان میتوان گفت چندین علت زمینهساز نگارش این اثر شگفت شد. یک زمینهی ناسازگاری هسه در دوران نوجوانی با والدین و نظام آموزشی دیکتاتورمآبانهای بود که او را به سوی افکار خودکشی، آسایشگاه روانی و فرار از خانه سوق داد.
دوم آنکه دمیان در بحبوحه جنگ جهانی اول نگاشته شد. روح صلحطلب هسه در این زمان یکه و تنها بود. او که دریافته بود اروپای کهنه برای نو شدن نیاز به یک تغییر دارد و در دل با این همه خونریزی مخالف بود. هسه راه بیرون آمدن از تخم را جنگ نمیدانست. همین عامل باعث شد تا از حلقه روشنفکران و ادبای آلمان رانده شود و به عنوان یک خائن، فروش تمام کتابهایش در آلمان ممنوع شد.
عامل سوم را شاید بتوان سفر او به شرق و مواجهه او با واقعیات شرق دوستداشتنیاش و تناقض آن با ذهنیاتش دانست. اینجا بود که دریافت اگر میبایست به دنبال چیزی گشت باید آن را در درون جستجو کرد. و همین مضمون به کرات در رمانش انعکاس یافته و دلیل گیرایی و عمق آن جستجوی درونی شخصیت اصلی داستان یعنی امیل سینکلر است. از سویی دوره های رواندرمانی او نزد دکتر لانگ از شاگردان پروفسور یونگ اندیشهها و آموزههای یونگی که در کتاب به کرات شاهد آن هستیم را توجیه میکند.
خود هرمان هسه هم خود میگوید:
تقریبا تمام آثار منثوری که نوشتهام بیوگرافیهایی روحیاند.
همانگونه که او در تمام سالهای زندگیاش تلاش کرد تا پارههای گوناگون وجودش را آشتی دهد، دغدغه و وظیفه اصلی شخصیتهای رمانهای نیز جستجوی آن من یگانه و رسیدن به وحدت وجود است. آنچه یونگ فرآیند رسیدن به تمامیت یا فردیت مینامید مضمون تکراشوندهی تمام آوار هسه است.
در رابطه با این نسخه از کتاب باید گفت نشر افق با خرید حق انتشار اثر در ایران گامی بزرگ برای ادای دین به صاحب اثر برداشته است. ترجمه پیشین اثر که برگردان خسرو رضایی است اگرچه حق مطلب را ادا کرده، در حفظ و انتقال شاعرانگی نثر هسه چندان موفق نبوده و از آنجایی که چندین سال از انتشارش میگذرد زبان آن برای مخاطب این روزگار اندکی خشک است. ضمن اینکه این ترجمه از آلمانی انجام شده است. مزیت دیگر این نسخه صفحات پایانی کتاب است که به تفسیری از دمیان و شرح تکاملی آثار هسه به قلم مترجم اختصاص یافته و خواندنش پس از رمان قطعا خالی از لطف نخواهد بود.
مطالب مرتبط:
کتاب های پیشنهادی پاییز 98
معرفی کتاب سفر به مرکز زمین
معرفی کتاب تاریخ ایران مدرن
نقد و بررسی کتاب مرگ ایوان ایلیچ
بررسی کتاب بیست هزار فرسنگ زیر دریا
منبع: کافه کتاب