شرایط و قانون بازنشستگی سازمان تامین اجتماعی
تعریف بازنشستگی در قانون تأمین اجتماعی
حسب بند «15» ماده «2» قانون تامین اجتماعی: بازنشستگی عبارت است از عدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون.

شرایط بازنشستگی در قانون تأمین اجتماعی
1- ماده 76 قانون :
مشمولان این قانون در صورت دارا بودن شرایط زیر حق استفاده از مستمری بازنشستگی را خواهند داشت :
- حداقل سابقه پرداخت حق بیمه مقرر را قبل از تاریخ تقاضای بازنشستگی دارا باشند.
- سن مرد به شصت سال تمام و سن زن پنجاه و پنج سال تمام رسیده باشد.
بیمه شدگانی می توانند از مستمری بازنشستگی طبق ماده 76 قانون استفاده نمایند که تا تاریخ تقاضای بازنشستگی حداقل 20 سال تمام حق بیمه به مأخذ کامل را به سازمان پرداخت نموده باشند. (حداقل سابقه لازم در این ماده 10 سال بوده که حسب بند ”3” جزء ”ب” قانون اصلاح تبصره 2 ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مصوب 14/7/80 مجمع تشخیص مصلحت نظام از 14 مهر 1381هر سال ، یکسال اضافه گردید تا به 20 سال تمام رسید.)
مشمولان بخشنامه شماره 1/2 کارهای سخت و زیان آور :
طبق قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی به ماده 76 قانون تأمین اجتماعی... مصوب 14/7/80 مجمع تشخیص مصلحت نظام، حداقل سابقه پرداخت حق بیمه به صورت پلکانی و به ازای هر سال از تاریخ تصویب یک سال اضافه گردید بنحوی که در یک فرایند ده ساله ، حداقل مزبور به بیست سال ارتقا یافت.
لذا هر زمان که بیمه شده حداقل شرایط مقرر در ماده 76 قانون (10 سال سابقه و 60 سال برای مردان و 55 سال سن برای زنان) را احراز نماید، سابقه مقرر در جزء 3 بند” ب” ماده واحده مذکور در آن زمان، جایگزین 10 سال سابقه مذکور در ماده 76 قانون شده و از آن تاریخ به بعد در هر زمانی که بیمه شده سابقه لازم مزبور را کسب نماید می تواند درخواست بازنشستگی نموده و بازنشسته شود.
2- تبصره یک ماده 76 قانون :
براساس این تبصره بیمه شدگانی که 30 سال تمام کار کرده و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته نموده اند، در صورتی که سن مردان 50 سال و سن زنان 45 سال تمام باشد می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند.
3- اصلاحیه تبصره 2 ماده 76 قانون :
الف – دارا بودن 20 سال سابقه متوالی اشتغال در کارهای سخت و زیان آور
به موجب قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371 مصوب 14/7/80 مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین بند "1" ماده 13 آیین نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان آور مصوب 26/12/85 هیات محترم وزیران، بیمه شدگانی که حداقل 20 سال سابقه پرداخت حق بیمه متوالی در کارهای سخت و زیانآور را دارا باشند بدون شرط سنی می توانند درخواست بازنشستگی نمایند.
شایان ذکر است نحوه تشخیص مشاغل سخت و زیان آور، گردشکار و نحوه محاسبات آن در بخشنامه های حوزه از جمله بخشنامه 49 مستمریها شرح داده شده که جهت اطلاع بیشتر ضروری است مفاد آنها مطالعه و ملاک عمل قرار گیرد.
ب – دارا بودن 25 سال سابقه متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان آور
بر اساس قانون و آیین نامه اجرایی صدرالاشاره (موضوع بند الف) بیمه شدگانی که حداقل 25 سال سابقه پرداخت حق بیمه متناوب در کارهای سخت و زیان آور را دارا باشند، بدون شرط سنی می توانند درخواست بازنشستگی نمایند.
ضمناً براساس استفساریه جزء(1) بند(ب) تبصره(2) ماده(76) قانون تامین اجتماعی: سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور به هر میزان، قبل یا بعد از اشتغال در مشاغل عادی به ازای هر سال سابقه یک و نیم (5/1) سال محاسبه خواهد شد.
4- تبصره 3 ماده 76 قانون :
بیمه شدگانی که دارای 35 سال تمام سابقه پرداخت حق بیمه باشند می توانند بدون در نظر گرفتن شرط سنی مقرر در قانون تقاضای بازنشستگی نمایند.
5- تبصره 4 ماده 76 قانون (بازنشستگی زنان کارگر موضوع بخشنامه 23 مستمریها) :
به موجب تبصره 4 ماده 76 قانون تأمین اجتماعی، زنان کارگر با داشتن حداقل 20 سال سابقه پرداخت حق بیمه و 42 سال تمام سن می توانند از مزایای بازنشستگی بهره مند گردند، به شرط آن که در زمان تقاضای بازنشستگی یا ترک کار مشمول قانون کار قرار داشته باشند.
توضیح : برقراری مستمری بازنشستگی طبق ماده 76 قانون و تبصره های مربوط به آن در اختیار بیمه شده بوده و موکول به درخواست کتبی وی خواهد بود، کارفرما نمی تواند در صورت احراز شرایط مذکور تقاضای بازنشستگی بیمه شده خود را بنماید.
6- ماده 78 قانون :
طبق ماده 78 قانون تأمین اجتماعی کارفرما منحصراً میتواند بازنشستگی بیمهشدگانی را که حداقل پنج سال پس از رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون به کار خود ادامه داده اند از سازمان تقاضا نماید. (مردان در 65 سالگی تمام و زنان در 60 سالگی تمام)
7- ماده 13 قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع :
کارفرمایان واحدهای صنعتی میتوانند پس از اطلاع از شمولیت کارگاه خود، نسبت به معرفی بیمهشدگانی که «سن مرد به شصت سال تمام و سن زن به پنجاه و پنج سال تمام رسیده و حداقل سابقه مقرر در ماده 76 و تغییرات بعدی آن را داشته باشد.» اقدام نمایند.
8 - ماده 10 قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع :
کارفرمایان واحدهای صنعتی دارای پروانه بهره برداری از وزارت صنایع و معادن با سایر مراجع قانونی با ارایه مدارک زیر به سازمان تامین اجتماعی می توانند درخواست بازنشستگی هریک از کارکنان با سابقه پرداخت حق بیمه بیش از 25 سال را بنمایند:
- قرارداد استخدام (مطابق ضوابط قانون کار) یک نفر کارگر جدید (جایگزین) که نام او در فهرست بیمه کارگاه درج گردیده باشد.
- پرداخت پنجاه در صد (50%) مابه التفاوت کسورات شخصی که تقاضای بازنشستگی او ارائه شده است.
9- بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران، جنگ تحمیلی، آزادگان :
جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، معلولان و حوادث ناشی ازکار ، بیماران ناشی از شرایط خاص کار ، معلولان عادی و آزادگان با داشتن حداقل 20 سال سابقه خدمت قابل قبول از لحاظ بازنشستگی یا بیمه پردازی و داشتن حداقل 50 سال سن برای مردان و 45 سال سن برای زنان از مزایای بازنشستگی قانون مذکور بهرهمند گردند.
شایان ذکر است که جانبازان و آزادگان مشمول در صورتی که مدت سابقه مبنای بازنشستگی و یا بیمه پردازی آنها با احتساب مجموع سابقه خدمت و یا بیمه پردازی (حداقل 20 سال ) و سنوات ارفاقی (حداکثر 10 سال ) ، 30 سال تمام باشد از احراز شرط سنی بازنشستگی معاف خواهند بود.
10- بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت :
در اجرای قانون تمدید قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت مصوب 10/12/1389 مجلسشورای اسلامی و بند 94 قانون بودجه سال 1391 کل کشور و تبصره 3 ماده واحده قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت ، شرکتهای دولتی و موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی میتوانند صرفاً با استفاده از منابع مالی خود ، کارکنان واجد شرایط خود را به نحو مقرر در این قانون بازنشسته نمایند. کارکنان دستگاههای مذکور پس از درخواست بازنشستگی و موافقت بالاترین مقام دستگاه مربوطه و بررسی سوابق پرداخت حق بیمه، درصورت احراز شرایط لازم و با استفاده از حداکثر پنجسال سنوات ارفاقی تا سقف سیسال میتوانند بازنشسته شوند.
بر اساس مفاد این قانون « بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت با موافقت بالاترین مقام اجرائی دستگاه یا مقام مجاز موضوع مواد 52 و 53 قانون محاسبات عمومی و بدون سنوات ارفاقی و مشروط به حذف یک پست سازمانی به ازای هر بازنشسته پیش از موعد مجاز است. جرای این حکم از محل منابع دستگاهها و واگذاریاموال دولتی قابل پرداخت است ». بنابراین وزارتخانه ها و موسسات دولتی میتوانند ضمن ارسال درخواست متقاضی مبنی بر بازنشستگی بدون سنوات ارفاقی، موافقت خود در خصوص اجرای دقیق موارد مصرح در بند قانونی مذکور و آمادگی پرداخت هزینه های مربوطه را جهت بررسی سوابق و شرایط به شعب سازمان ارجاع نمایند بدیهی است در صورت احراز شرایط لازم ، برخورداری این قبیل افراد از مستمری بازنشستگی براساس سنوات پرداخت حقبیمه و بدون احتساب سابقه ارفاقی خواهد بود.
شرایط لازم جهت بهره مندی از بازنشستگی وفق این قانون عبارت است از:
- دارا بودن سابقه قابل قبول پرداخت حق بیمه به میزان حداقل 25 سال برای مردان و حداقل 20 سال برای زنان، بدون لحاظ شرط سنی در هریک از موارد.
- اعلام موافقت و ارسال درخواست کتبی متقاضیان بازنشستگی در مهلت قانونی از سوی دستگاه متبوع با اشاره به « قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت »
11- بازنشستگی بیمهشدگان براساس قانون بودجه سال های 1386 لغایت 1391
در اجرای مفاد بندهای (ل ) و (و) تبصره (14) قانون بودجه سال 1386، بند (47) قانون بودجه سال1388، بند( 17) قانون بودجه سال 1389، بند(91 ) قانون بودجه سال 1390 و همچنین بند (66) قانون بودجه سال 1391، بیمهشدگانی که شرایط لازم طبق مقررات عام قانون تأمین اجتماعی را احراز نمی نمایند، می توانند با دارا بودن شرایط زیر درخواست بازنشستگی نمایند:
- آن دسته از بیمهشدگان متقاضی که دارای حداقل 60 سال تمام سن برای مردان و 55 سال تمام برای زنان بوده و دارای حداقل 10 سال تمام سابقه پرداخت حق بیمه باشند.
- بیمه شدگانی که دارای حداقل 10 سال سابقه پرداخت حق بیمه بوده و در اجرای مقررات جاری، طبق آرای کمیسیونهای پزشکی موضوع ماده 91 قانون مزبور ازکارافتاده کلی شناخته شده لیکن حائز شرایط دریافت مستمری نگردیده و سن متقاضیان مرد کمتر از 60 سال و زن کمتر از 55 سال باشد.
نکته:
- در خصوص مشمولین بند 91 قانون بودجه سال 90 و همچنین بند 66 قانون بودجه سال 91 کل کشور، چنانچه میزان سابقه پرداخت حق بیمه کمتر از 10 سال باشد، متقاضیان برقراری مستمری میتوانند با پرداخت مبلغ حق بیمه سهم بیمه شده و کارفرما مربوط به مابه التفاوت سابقه پرداخت حق بیمه تا 10 سال از مزایای بازنشستگی موضوع این قانون بهرهمند گردند.
- میزان مستمری با رعایت مفاد ماده 77 قانون و تبصره ذیل آن متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه (حداقل 10 سال) محاسبه و تعیین می گردد.
12- بازنشستگی کارگران ساختمانی :
در اجرای قانون بیمههای اجتماعی کارگران ساختمانی مصوب 9/8/86 و ماده 5 اصلاحی قانون یاد شده مصوب 14/12/87 مجلس شورای اسلامی و آئیننامه اجرایی 42053/43040 مورخ 26/2/1389، مشمولان قانون فوق در صورت دارا بودن یکی از شرایط زیر میتوانند درخواست بازنشستگی نمایند:
داشتن حداقل سابقه مقرر در قانون تأمین اجتماعی قبل از تاریخ تقاضای بازنشستگی و شصت سال تمام سن.
داشتن سی و پنج سال کامل سابقه پرداخت حق بیمه بدون درنظرگرفتن شرط سنی مقرر در قانون.
13ـ آراء صادره از سوی مراجع قضایی :
در صورتیکه صدور حکم برقراری مستمری بازنشستگی به استناد آراء صادره از سوی مراجع قضایی الزامی شده و بیمه شده فاقد شرایط مقرر در قوانین و مقررات باشد، مجوز لازم و اجازه صدور حکم مکانیزه آنان و تخصیص کد رمز از سوی اداره کل استان ذیربط انجام خواهد پذیرفت. «موضوع دستور اداری شماره 114613/1000 مورخ 2/11/86»
14ـ قانون تخلفات اداری مصوب 7/9/72 دستگاه های دولتی :
براساس بند ”ط“ فصل سوم قانون رسیدگی به تخلفات اداری مصوب 7/9/72 بازنشستگی کارکنانی که به موجب تخلف اداری محکوم به بازنشستگی با تقلیل یک یا دو گروه گردیدهاند، در صورت داشتن بیش از بیست سال سابقه خدمت دولتی برای مستخدمین زن و بیش از بیست و پنج سال سابقه خدمت برای مستخدمین مرد براساس سنوات خدمت دولتی با تقلیل یک یا دو گروه امکانپذیر خواهد بود. ضمناً از آنجایی که مستخدمان مورد نظر دارای سابقه خدمت مورد نیاز در ماده ”9” قانون مذکور میباشند بعضا بنا به دلایل مختلف دارای سوابق پرداخت حق بیمهای کمتر از سابقه مورد نظردر قانون تأمیناجتماعی بوده و این امر در نهایت موجب عدم اجرای به موقع احکام مورد نظر می گردید، با صدور دستور اداری شماره 83709/5030 مورخ 27/9/84 به تمامی واحدهای اجرایی تحت پوشش تاکید گردید که چنانچه مستخدمی به موجب آراء قطعی هیأت های یاد شده بر اساس بند ”ط” ماده 9 قانون مذکور محکوم به بازنشستگی با تقلیل یک یا دو گروه شده باشند واحدها میباید نسبت به اجرای احکام اقدام نمایند.
بدیهی است مبنای محاسبات مستمری بازنشستگی، در این موارد مدت سابقه پرداخت حقبیمه واقعی افراد خواهد بود و لازم است واحدهای اجرایی دقت کافی را جهت اخذ احکام کارگزینی اصلاح شده جدید بر مبنای تقلیل گروه از دستگاه مربوطه و انجام محاسبات لازم جهت اعمال تبصره زیر ماده 77 قانون بهعمل آورند.
دستمزد ملاک محاسبه مستمری بازنشستگی
متوسط دستمزد برای محاسبه مستمری بازنشستگی عبارت است از جمع مزد یا حقوق و مزایای مشمول کسر حق بیمه ظرف آخرین دو سال پرداخت حق بیمه تقسیم بر بیست و چهار و اگر در خلال آن بیمه شده مدتی بهر علت کارکرد نداشته باشد کسر مدت از ماه های قبل از 24 ماه تأمین می شود به عبارت دیگر :
متوسط دستمزد ماهانه = مزد یا حقوق و مزایای مشمول کسر حق بیمه ظرف آخرین دو سال پرداخت حق بیمه
24
نحوه محاسبه مستمری بازنشستگی بر اساس ماده 77 قانون تامین اجتماعی
مستمری بازنشستگی عبارت است از یک سی ام متوسط دستمزد بیمه شده (به شرح فوق ) ضربدر سنوات پرداخت حق بیمه بشرط این که از ( 30/35 ) سی و پنج / سی ام متوسط دستمزد تجاوز ننماید.
مستمری بازنشستگی = سنوات پرداخت حق بیمه (حداکثر 35 سال ) × متوسط دستمزد
30
حسب ماده 111 قانون تأمین اجتماعی، میزان مستمری بازنشستگی در هر حال نباید از حداقل مزد کارگر عادی کمتر باشد و در صورتی که میزان مستمری کمتر از حداقل مذکور باشد میزان مستمری بازنشستگی قابل پرداخت تا سطح حداقل مزد کارگر عادی افزایش می یابد.
نحوه اجرای ماده 31 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران:
در اجرای ماده 31 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران که مقرر نموده است: « در صورتی که نرخ رشد حقوق و دستمزد اعلام شده بیمه شدگان در دو سال آخر خدمت آنها بیش از نرخ رشد طبیعی حقوق و دستمزد اعلام شده بیمه شدگان باشد و با سالهای قبل سازگار نباشد، مشروط بر آن که این افزایش دستمزد به دلیل ارتقاء شغلی نباشد سازمان بیمه ای مکلف است برقراری حقوق بازنشستگی بیمه شده را بر مبنای میانگین حقوق و دستمزد پنج سال آخر خدمت محاسبه و پرداخت نماید.»، دستور اداری شماره 3500/1000/905483 مورخ 9/8/90 صادر و از تاریخ صدور دستور اداری مذکوردر صورتیکه رشد دستمزد طبیعی و متعارف باشد برقراری مستمری براساس مفاد تبصره ذیل ماده 77 قانون (آخرین 2 سال) و در مورد افرادی که این رشد غیر طبیعی باشد میانگین دستمزد مشمول کسر حق بیمه آخرین 5 سال ، مبنای تعیین میزان مستمری خواهد بود.
اصلاح نحوه محاسبه مستمری بیمه شدگان شاغل در دو کارگاه یا بیشتر به صورت همزمان:
براساس ماده 34 قانون تامین اجتماعی: در صورتی که بیمه شده برای دو یا چند کارفرما کار کند ، هر یک از کارفرمایان مکلف اند به نسبت مزد یا حقوقی که می پردازند حق بیمه سهم بیمه شده را از مزد یا حقوق او کسر و به انضمام سهم خود به سازمان پرداخت نمایند.
به همین منظور به جهت جلوگیری از تضییع حقوق افرادی که درپرداخت حق بیمه مشارکت بیشتری داشته اند ، با استناد به مواد 72، 75، و 77 قانون تامین اجتماعی و تبصره های ذیل آنها نحوه محاسبه مستمری بیمه شدگانی که در زمان احراز شرایط و در طول مدت محاسبه متوسط مزد یا حقوق در دو یا بیش از دوکارگاه بطور همزمان بیمه پرداز می باشند به شرح ذیل تعیین می گردد:
• ابتدا دستمزد هر یک از کارگاههای مشمول کسر حق بیمه در طول ایام مربوط به محاسبه متوسط دستمزد به صورت ماه به ماه با هم و با رعایت سقف پرداخت حق بیمه تجمیع گردد.
• میانگین دستمزد مشمول کسر حق بیمه هر کارگاه جداگانه و با رعایت بند یک محاسبه شود.
میانگین های بدست آمده در خصوص هر کارگاه در میزان سابقه اشتغال در همان کارگاه ضرب گردیده و بر عدد 30 تقسیم شده و مجموع اعداد بدست آمده به عنوان مستمری استحقاقی بیمه شده خواهد بود.
مراحل صدور حکم بازنشستگی
- ارائه فرم ضمیمه بخشنامه 1/38 مستمریها از سوی متقاضی پس از ثبت در دبیرخانه واحد اجرایی.
- بررسی شرایط سنی به استناد مشخصات سجلی بیمه شده.
- اخذ پرونده فنی بیمه شده از بایگانی فنی.
- استعلام سابقه متقاضی از واحد نامنویسی و حسابهای انفرادی
- تکمیل فرم اعلام سابقه از سوی واحد نامنویسی و حسابهای انفرادی و ارائه آن به واحد امور فنی مستمریها.
- بررسی سوابق اعلام شده به منظور تشخیص احراز یا عدم احراز شرایط بازنشستگی.
- در صورت احراز شرایط مقرر در قانون اخذ ترک کار از بیمه شده یا کارفرما.
- اخذ پرونده فنی از بایگانی.
- ارسال مجدد پرونده به واحد نامنویسی جهت اعلام سابقه تا تاریخ ترک کار.
- درخواست ریز دستمزد ظرف پنج و یا دو سال آخر بیمه پردازی حسب مورد از واحد امور فنی بیمه شدگان.
- معرفی بیمه شده به بانک جهت افتتاح حساب.
- اخذ مدارک مورد نیاز برای عائله مندی و حق اولاد به منظور کنترل اطلاعات ثبت شده در واحد نامنویسی
- صدور حکم بازنشستگی و تخصیص کد مستمری مربوطه.
- تایید حکم بازنشستگی توسط مسئولان ذی ربط.
- ثبت حکم تایید شده در دبیرخانه شعبه.
- خلاصه سازی پرونده و ارسال پرونده قدیمی به بایگانی راکد.
- محاسبه مستمری از تاریخ برقراری لغایت تاریخ روز و پرداخت آن توسط بانک.
قانون بازنشستگی در ایران :
قاعده کلی در پرداخت مستمری بازنشستگی رعایت ماده ۱۱۱ قانون تامیناجتماعی است. به موجب این ماده مستمریهای پرداختی نباید از حداقل حقوق مصوب شورای عالی کار در سال مربوطه کمتر باشد. ولی در چند مورد این قاعده اجرا نمیشود.
البته موارد استثنائی باید به طور موردی و مصداقی در قانون تعیین و تصریح شود. در موارد بازنشستگی فوقالذکر از بند اول تا بند ۷ این قانون، قاعده یاد شده جاری است ولی برای بندهای ۸ و ۹ مبنای محاسبه مستمری و پرداخت آن، میزان سنوات پرداخت حقبیمه یا اصطلاحا مستمری استحقاقی است. در این صورت ماده ۱۱۱ اجرا نمیشود و در صورتی که حقوق استحقاقی از حداقل حقوق کمتر باشد تا حداقل ارتقاء نخواهد یافت.
در تمامی موارد ذکرشده فقط بیمهشده میتواند به سازمان تامیناجتماعی درخواست بازنشستگی دهد و کارفرما نمیتواند بازنشستگی کارگر خود را تقاضا کند. صرفا در یک مورد کارفرما میتواند خواستار بازنشستگی کارگر خود شود و آن هم در موردی است که سن کارگر بیمهشده حداقل ۵ سال از زمان قانونی بازنشستگی گذشته باشد که این موضوع برای بانوان ۶۰ سالگی است. یعنی کارفرما میتواند از سازمان بخواهد که کارگر زن خود را که به ۶۰ سالگی رسیده بازنشسته کند.
سن بازنشستگی، بر اساس بند ۱ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی، ۶۰ سال سن برای مردان و ۵۵ سال سن برای زنان است که در این حالت فرد بیمه شده با داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه میتواند بازنشسته شود. در صورتی که مستمری استحقاقی فرد بر اساس این بند کمتر از حداقل حقوق سال مربوطه باشد تا حداقل حقوق ارتقاء خواهد یافت. همچنین باید گفت که شرایط بازنشستگی برای کلیه بیمه شدگان اعم از بیمه شدگان اجباری، اختیاری و حرف و مشاغل آزاد یکسان است.
قانون بازنشستگی مردان
- فرد تحت پوشش با ۶۰ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه میتواند با حداقل حقوق پایه و بیشتر بازنشسته شود.
- فرد تحت پوشش با ۶۰ سال سن و زیر ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه متناسب با تعداد سالهای پرداخت حق بیمه بازنشسته میشود.
- فرد تحت پوشش با ۶۰ سال سن و ۱۰ سال سابقه ( در شرایطی که فرد زیر ۱۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد میتواند سابقه خود را با خرید حق بیمه تکمیل کرده و با ۱۰ روز حقوق بازنشسته شود.)
- فرد تحت پوشش با ۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه با حقوق کامل باز نشسته میشود.
- فرد تحت پوشش بدون شرط سنی با ۳۵ سال سابقه خدمت میتواند بازنشسته شود.
حداکثر سابقه برای پذیرش و محاسبه در تعیین مستمری ۳۵ سال است.
قانون بازنشستگی زنان
شرایط سنی بازنشستگی برای زنان پنج سال از آقایان کمتر است. به این معنی که زنان با سن کمتری میتوانند بازنشسته شوند. در مورد سابقه لازم برای بازنشستگی نیز عموما شرایط برای زنان و مردان یکسان است، ولی در چند مورد برای زنان از نظر سابقه شرایط سهلتری در نظر گرفته شده است. نکته سوم مربوط به وجود شرایط همزمان سن و سابقه برای بازنشستگی زنان است. به این معنا که به غیر از سه مورد (بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور، بازنشستگی جانبازان و بازنشستگی با ۳۵ سال سابقه پرداخت حقبیمه) قاعده اصلی در بازنشستگی تحقق توامان شرط سن و سابقه در احراز بازنشستگی است.
- فرد تحت پوشش با ۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه میتواند بازنشسته شود.
- فرد تحت پوشش با ۵۵ سال سن و حداقل ۲۰ سال سابقه میتاوند درخواست بازنشستگی کند.
- فرد تحت پوشش با ۴۲ سال سن برای مشمولین قانون کار و ۲۰ سال سابقه میتواند بازنشسته شود. (در خصوص این گروه از بیمه شدگان،در صورتی که مستمری استحقاقی از حداقل حقوق سال مربوطه کمتر باشد، تا حداقل حقوق افزایش نمی یابد.)
- فرد تحت پوشش با داشتن ۳۵ سال سابقه بدون شرط سنی میتواند بازنشسته باشد.
- فرد تحت پوشش اگر معلول عادی باشد میتواند با ۴۵ سال سن و با داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه تقاضای بازنشستگی کند.
- فرد تحت پوشش بازنشستگی با داشتن ۵۵ سال سن با حداقل۱۰ سال سابقه متناسب با سنوات پرداخت حقبیمه میتواند بازنشسته شود.
در این حالت بیمهشده میتواند با ۱۰ سال سابقه و بیشتر تا ۲۰ سال، درخواست بازنشستگی کند که مستمری وی به میزان سنوات پرداخت حقبیمه خواهد بود (بین ۱۰ تا ۲۰ روز حقوق). در این صورت ماده ۱۱۱ قابل اجرا نیست و چنانچه حقوق وی از حداقل پایینتر باشد، مستمری تا حداقل حقوق افزایش نمییابد.
بانوانی که سن آنها به ۵۵ سال رسیده، ولی زیر ۱۰ سال سابقه دارند میتوانند با پرداخت حقبیمه سنوات کسری تا ۱۰ سال سابقه، با ۱۰ روز حقوق بازنشسته شوند که در این صورت نیز چنانچه حقوق آنها از حداقل حقوق مصوب شورای عالی کار کمتر باشد، ترمیم نخواهد شد.
شرایط و قانون بازنشستگی در کارهای سخت و زیان آور
طبق قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور، افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان آور (مخل سلامتی) اشتغال داشته اند و در هر مورد حق بیمه مذکور را به سازمان پرداخته باشند، بدون شرط سنی می توانند تقاضای بازنشستگی کنند.
همچنین چنانچه کمیسیونهای پزشکی موضوع ماده ۹۱ قانون تامین اجتماعی قبل از رسیدن بیمه شده شاغل در کارهای سخت و زیان آور به سابقه مقرر (۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب برای کارهای سخت و زیان آور) فرسایش جسمی و روحی وی را ناشی از اشتغال به کارهای سخت و زیان آور تشخیص دهند، فرد بیمه شده می تواند درخواست بازنشستگی کند. بر این اساس هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور ۱.۵ سال محاسبه خواهد شد.
نحوه محاسبه حقوق بازنشستگی
متغيرهای تاثيرگذار در ميزان حقوق بازنشستگی
سابقه پرداخت كسور بازنشستگی يا حق بيمه : اگر چه سابقه پرداخت كسور بازنشستگی اغلب مترادف با سابقه خدمت تلقی می گردد ليكن در محاسبه حقوق بازنشستگی سابقه اي كه كسور بازنشستگی آن پرداخت شده و يا تعهد پرداخت گرديده است ملاك قرار می گيرد همچنين به موجب قوانين ذيربط بعضاً جهت برخی از كاركنان بدلائل ويژگيهای خاص بطور ارفاقی سنوات كاری در نظر گرفته می شود كه در افزايش ميزان حقوق بازنشستگی آنان موثر می باشد.
معدل حقوق و مزايای مشمول پرداخت حق بيمه يا كسور بازنشستگی در چند سال آخر خدمت (معدل حقوق و مزايای مشمول) : متغير تاثير گذار ديگر در ميزان حقوق بازنشستگی، معدل حقوق و مزايای مشمول كسر حق بيمه يا كسور بازنشستگی در چند سال آخر خدمت ميباشد در حال حاضر اين معدل جهت مشتركين صندوق بازنشستگی كشوری حسب قوانين ذيربط بر مبنای دريافتی ۲ سال آخر با اعمال آخرين ضريب حقوقی سال بازنشستگی در نظر گرفته می شود.
مدت زمان لازم جهت پرداخت حق بيمه يا كسور بازنشستگی به منظور امكان دريافت حقوق بازنشستگی به ميزان يک ماه حقوق و مزايای مشمول پرداخت ( ضريب سنوات ) : متغير سوم تاثير گذار در ميزان حقوق بازنشستگی و وظيفه ( كه ميتوان آنرا ثابت هم تلقی نمود ) پبش فرض سنوات پرداخت كسوربازنشستگی لازم جهت دريافت حقوق بازنشستگی و وظيفه به ميزان كامل ( معادل معدل حقوق و مزايای مشمول ) می باشد. حسب قوانين ذيربط اين پيش فرض برابر ۳۰ سال است با اين توضيحات ضريب سنوات در محاسبه حقوق بازنشستگی و وظيفه برابر يک سی ام می باشد.
ميزان حقوق بازنشستگی
ميزان حقوق بازنشستگی مشتركين صندوق بازنشستگی و صندوق شهرداريها به موجب ماده ۱ و تبصره ۳ ماده ۲ قانون اصلاح مقررات بازنشستگی مصوب ۱۳/۱۲/۱۳۶۸ ق.ا.ك و ماده ۴۳ آئين نامه استخدامي شهرداريها و ماده ۶ قانون اصلاح پاره اي از مقررات بازنشستگی مصوب ۱۳/۱۲/۱۳۷۹ برابر است با :
ميزان حقوق بازنشستگی = سنوات خدمت قابل قبول (حداكثر ۳۰ سال) *معدل حقوق و مزايا * ۳۰/۱
معدل حقوق ومزایا = معدل تمامی حقوق و مزايای دريافتی كه ملاك كسور بازنشستگی است در ۲سال آخر خدمت بااعمال آخرين ضريب حقوق
سنوات خدمت قابل قبول = سنوات خدمتی كه جهت تعيين حقوق ملاك محاسبه قرار می گيرد
با توجه به ماده ۴ قانون نظام هماهنگ حقوق بازنشستگی و وظيفه مصوب ۲۳/۰۶/۱۳۷۳ حداقل حقوق بازنشستگی همواره برابر حداقل حقوق و مزايای مقرر برای مستخدمين شاغل می باشد.
به موجب ماده ۹۸ ق.ا.ك و تبصره ۴ ماده ۱ قانون نظام هماهنگ پرداخت در صورتيكه ضريب جداول حقوق مستخدمين رسمی شاغل تغيير يابد دولت مكلف است به نسبتی كه هزينه زندگی موجب اين تغيير شده است حقوق بازنشستگان و وظيفه بگيران را ترميم كند.
با توجه به مفاد ماده ۱۰۰ و ۱۲۴ ق.ا.ك مبلغ ماه اول هرگونه افزايش حقوق بازنشستگی و يا وظيفه به صندوق بازنشستگی كشوری پرداخت می گردد. اين امر در مورد كاركنان شهرداری ها تصريح ندارد.
به موجب بند ۵ ماده ۹۱ قانون مالياتهای مستقيم، حقوق بازنشستگی و وظيفه از پرداخت ماليات معاف می باشد.
كسور بازنشستگی
تعريف كسور بازنشستگی
كسور بازنشستگی ، درصدی از حقوق و مزايا است كه حسب مقررات ذيربط ( مفاد مواد ۷۱ و ۷۳ ق.ا.ك و ماده ۷ قانون اصلاح مقررات بازنشستگی و وظيفه مصوب ۱۳/۱۲/۱۳۶۸ و ماده ۳۸ آئين نامه استخدامی شهرداری ها ) برای تامين پوشش بازنشستگی و وظيفه مشتركين ( مستخدمين ) صندوق بطور ماهانه به صندوق بازنشستگی كشوری و صندوق بازنشستگی شهرداری ها حسب مورد پرداخت می گردد. درصدی از اين وجوه توسط مستخدمين ( كاركنان ) و درصدی هم توسط كارفرمايان ( دستگاههای محل اشتغال كاركنان ) پرداخت می گردد.
نرخ كسور بازنشستگی
نرخ كسور بازنشستگی ، نرخی ( درصدی ) است كه با اعمال آن در جمع حقوق و مزايای مشمول كسر كسور بازنشستگی ، ميزان كسور بازنشستگی مشخص می گردد. اين نرخ علی الاصول بر مبنای محاسبات آماری تعيين و در مقاطع چند ساله با توجه به وضعيت مالی صندوقهای بازنشستگی مورد بررسی قرار می گيرد. نرخ كسور بازنشستگی در مورد مشتركين صندوق بازنشستگی كشوری در حال حاضر به موجب ماده ۱۲ قانون اصلاح پاره ای از مقررات مربوط به حقوق بازنشستگی مصوب ۱۳/۰۲/۱۳۷۹ و مصوبه شماره ۵۵۸۸۰/ت ۲۳۳۵۸ هـ مورخ ۰۷/۱۲/۱۳۷۹ هيئت وزيران از تاريخ ۰۱/۰۷/۱۳۷۹ برابر ۵/۲۲% ميباشد كه ۹% آن مربوط به مستخدمين ( كاركنان ) ميباشد و ۵/۱۳% ( معادل يك برابر و نيم سهم كاركنان ) از آن مربوط به كارفرمايان (دستگاههای محل اشتغال كاركنان ) می باشد.
مقرری ماه اول
مقرری ماه اول به وجوهی اطلاق می شود كه در هنگام تبديل وضعيت استخدامی ( آزمايشی به رسمی ) و يا افزايش حقوق و مزايا به شرح موارد ذيل از حقوق مستخدم برداشت و به صندوق بازنشستگی واريز می گردد.
به موجب ماده ۷۲ ق.ا.ك وزارتخانه ها و موسسات دولتی مشمول ق.ا.ك مكلفند حقوق و فوق العاده شغل اولين ماه كسانی را كه دوره آزمايشی را طی كرده و به استخدام رسمی پذيرفته می شوند برداشت و به صندوق بازنشستگی كشوری بپردازند.
حسب مفاد ماده ۱۰۰ ق.ا.ك ، مبلغ ماه اول هرگونه افزايش حقوق و تفاوت تطبيق حقوق و فوق العاده شغل مستخدم بايستی به صندوق بازنشستگی كشوری پرداخت گردد.
جدول ميزان كسور يا حق بيمه دريافتی صندوقهای بازنشستگی:

به صندوق تامين اجتماعی وآينده ساز ۳% هم بابت پوشش بيمه بيكاری توسط كارفرما پرداخــت می گردد.
تکاليف دستگاههای اجرايی براساس قانون استخدام كشوری و اساسنامه صندوق بازنشستگی كشوری
موجب ماده ۱۱۲ ق.ا.ك ، دستورهای سازمان اموراداری واستخدامی ( صندوق بازنشستگی كشوری ) در زمينه اداره اموربازنشستگی مستخدمين رسمی وظيفه بگيران درحدود قوانين و مقررات مربوط برای تمام وزارتخانه ها ومؤسسات دولتی مشمول ق.ا.ك لازم الاجرااست.
به موجب مفاد ماده ۷۱ق.ا.ك وماده ۱۲قانون اصلاح پاره ای ازمقررات مصوب ۱۳/۰۲/۱۳۷۹ وتصويب نامه شماره ۵۵۸۸۰/ت ۲۳۳۵۸ هـ مورخ ۰۷/۱۲/۱۳۷۹ هيئت وزيران ، وزارتخانه ها ومؤسسات دولتی مكلف گرديده اند ازتاريخ ۰۱/۰۷/۱۳۷۹ هرماه ۹ درصد ازجمع حقوق وتفاوت تطبيق حقوق ومزايای مستمروفوق العاده های مستخدمين رسمی ومستخدمين آزمايشی رابه استثناء فوق العاده تضمين واضافه كاروكسر صندوق وروزانه وكارانه موضوع ماده ۵ قانون نظام هم آهنگ پرداخت كاركنان دولت راكم كرده وبابت سهم مستخدمين به صندوق بازنشستگی كشوری بپردازند.
به موجب مفاد ماده ۷ قانون اصلاح مقررات بازنشستگی مصوب ۱۳/۱۲/ ۱۳۶۸وزارتخانه ها و موسسات دولتي مشمول قانون استخدام كشوري، شهرداريها، مؤسسات وشركت هاي دولتي خارج ازشمول قانون مزبور كه مستخدمين آنها مشترك صندوق بازنشستگی مي باشند و همچنين مؤسسات موضوع تبصره ۱ ماده ۷۱ و تبصره ۲ ماده ۷۳ ق.ا.ک مکلف گرديده از تاريخ ۰۱/۰۱/۱۳۶۹ علاوه بر کسور بازنشستگی موضوع ماده ۷۱ ق.ا.ک هر ماه معادل ۱,۵ برابر انرا به عنوان سهم کارفرما از بودجه خود به صندوق بازنشستگی كشور واريز نمايند.
به موجب ماده ۷۲ ق.ا.ك ،وزارتخانه ها وموسسات دولتي مشمول ق.ا.ك مكلفند حقوق وفوق العاده شغل اولين ماه كساني راكه دوره آزمايشي راطي كرده وبه استخدام رسمي پذيرفته مي شوند برداشت وبه صندوق بازنشستگی كشوري بپردازند.
حسب مفاد ماده ۱۰۰ق.ا.ك وزارتخانه ها ومؤسسات دولتي مشمول ق.ا.ك مكلفند مبلغ ماه اول هرگونه حقوق وتفاوت تطبيق وفوق العاده شغل مستخدم رابه صندوق بازنشستگی بپردازند.
به موجب ماده ۱۱ اساسنامه صندوق بازنشستگی كشوري مصوب ۰۸/۰۳/۱۳۵۴ كميسيونهاي اموراستخدام وسازمانهاي اموراداري ، اموراقتصادي ودارايي مجلس ، وزارتخانه ها ومؤسسات وشركتهاي دولتي وشهرداريها وساير مؤسسات مربوط مكلفند هرماه كسور بازنشستگی سهم مستخدم وسهم خود راحداكثر تاپايان ماه بعد به حساب صندوق بازنشستگی مربوط واريز نمايند.درصورت تاخير علاوه برتاديه وجوه مذكور مكلف به پرداخت مبلغي معادل نيم درهزاروجوه عقب افتاده براي هرروزتاخير خواهند بود خزانه مكلف است درهرمورد به تقاضاي سازمان مطالبات هريك ازصندوقها راازمحل اعتبارات ياوجوه سازمان مربوط برداشت ودراختيار صندوق قراردهد.
به موجب ماده ۱۷ اساسنامه صندوق بازنشستگی ، وزارتخانه ها ومؤسسات وشركتهاي دولتي وشهرداريها موظفند كليه اطلاعات واسناد واوراق ومدارك مورد نياز رادراختيار سازمان بازنشستگی قراردهند.
تكاليف براساس ماده ۱۰۲ق.ا.ك وآئين نامه اجرايي
به موجب ماده ۱۰۲ ق.ا.ك ،ترتيب وتشريفات مربوط به تقاضاي بازنشستگی وصدور احكام وبرقراري حقوق بازنشستگی ووظيفه وترتيب وصول و پرداخت وجوه بازنشستگی ووظيفه مستخدمين رسمي وهمچنين ترتيب نگهداري حسابها طبق آئين نامه اي خواهد بود كه توسط سازمان اموراداري واستخدامي كشور( درحال حاضر سازمان مديريت وبرنامه ريزي كشور ) تهيه وبه تصويب شوراي اموراداري واستخدامي كشور مي رسد. آئين نامه مزبور درتاريخ ۲۶/۰۲/۱۳۶۶ به تصويب شوراي اموراداري واستخدامي كشور رسيده است.
به موجب ماده ۱۴ آئين نامه اجرايي ماده ۱۰۲ ق.ا.ك به منظور انعكاس سوابق پرداخت كسور بازنشستگی مستخدم دستگاهها مكلفند به هنگام انتقال اين گونه مستخدمين صورت حقوق ومزايا وكسورات بازنشستگی آنان را مطابق فرم ع -۸۲(۳-۶۶) تهيه وپس ازتائيد ذيحساب يامديرامورمالي ( دردستگاههاي فاقد ذيحساب ) به همراه پرونده مربوط به دستگاه جديد محل خدمت آنان ارسال نمايند.ضمنا" نهادهاي انقلاب اسلامي نيز موظفند درمورد مستخدميني كه برطبق ماده ۲ آئين نامه ماموريت ها به آن دستگاهها مامورگرديده اند به نحوفوق الذكر عمل نموده وفهرست تنظيمي راپس ازپايان ماموريت به دستگاه اصلي مستخدم ارسال دارند.
به موجب مفاد ماده ۱۸ آئين نامه اجرايي ماده ۱۰۲ق.ا.ك ، كليه دستگاهها مكلفند كسور بازنشستگی مستخدمين مشترك صندوق بازنشستگی كشوري خود رابه همراه سهم كارفرمايي وهمچنين كسور خدمات غير رسمي راحداكثر تاپايان ماه بعدبه حساب صندوق بازنشستگی كشوري واريز نمايند ودرصورت تاخير مشمول حكم ماده ۱۱اساسنامه صندوق بازنشستگی كشوري خواهند شد.
به موجب مفاد ۱۹ آئين نامه اشاره شده دستگاهها مكلفند وجوه مربوط به حقوق بازنشستگان ووظيفه بگيران راكه دراختيار دارند وطبق ضوابط مقررقابل پرداخت به ذينفع نمي باشد دراسرع وقت به حساب صندوق بازنشستگی برگشت داده وباارسال مدارك مربوط صندوق بازنشستگی كشوري رامطلع نمايند.
بـــاتوجه به مفاد ماده ۱۱۲ ق.ا.ك مبني برلازم الاجرا بودن دستورهاي سازمان اموراداري واستخدامي ( صندوق بازنشستگی كشوري ) درزمينه اداره امور بازنشستگی مستخدمين رسمي ووظيفه بگيران ومفاد تبصره ۱ بند"ج" ماده ۱۸ آئين نامه اجرايي ماده ۱۰۲ ق.ا.ك مبني براختيار صندوق بازنشستگی كشوري درخصوص تغيير حسابهاي وصول كسور وباتوجه به تفاهمات فيمابين صندوق بازنشستگی كشوري و وزارت اموراقتصادي ودارايي ( معاونت هزينه - اداره كل خزانه) وافتتاح حسابهاي ذيربط بنام صندوق بازنشستگی كشوري ( بجاي حساب خزانه ) ازسوي صندوق بازنشستگی كشوري دستورالعمل نحوه پرداخت كسور بازنشستگی ودريافت حقوق بازنشستگان وموظفين توسط دستگاههاي اجرايي طي بخشنامه شماره ۱۴۰/۱۰ مورخ ۱۶/۰۱/۱۳۷۷ به كليه وزارتخانه ها ، موسسات وشركتهاي دولتي وشهرداريها جهت اجراء ابلاغ گرديده وحسب.اصلاحيه دستورالعمل مزبور كه طی بخشنامه شماره ۹۹۸۰ مورخ ۲۳/۰۲/۸۰به كليه دستگاهها ابلاغ گرديده برای آنها لازم الاجرا است.