نقش برجسته رجب
از جمله آثار مهم روزگار فرمانروایی ساسانیان بر ایران در فارس و یکی از قدیمی ترین آثار این دوره در سراسر ایران، نقش برجسته رجب است. در سه کیلومتری شمال تخت جمشید، در سمت راست جاده، روبروی راهی که به نقش رستم می رود و در داخل شکافی در کوه، چند نقش برجسته، نگاه ها را به سوی خود می خواند. حجاری های نقش رجب شامل چهار نقش برجسته تاجگذاری اردشیر بابکان (احتمالا در 226 م)، تصویر کردیر (موبد بزرگ و مقتدر اوایل دوره ساسانی که در زمان 5 پادشاه ساسانی می زیسته است)، نقش شاپور اول (241-272 م) و تاجگذاری شاپور اول ساسانی می باشد.
حجاری های نقش برجسته رجب مراسم باشکوه تاجگذاری اردشیر بابکان، سرسلسله شاهنشاهی ساسانی را نشان می دهد؛ که اردشیر در حال ادای احترام، حلقه شاهی را از اهورا مزدا حلقه برسم (گیاه مقدس) در دست دارد، دریافت می کند.
بین اهورا مزدا و اردشیر، نقش دو کودک دیده می شود. نفر سمت چپ احتمالا هرمز اول است که حامل افسر شهریاری می باشد و نفر سمت راست می تواند جانشین یا نمادی از اهورا مزدا باشد. پشت سر شاه، تصویر حجاری شده یکی از بزرگان دوره ساسانی است که در تمام نقش برجسته های اردشیر حضور دارد در حالی که مگس پرانی بر روی سر سرور خود گرفته و با نشان مخصوص بر روی کلاهش نمودار می باشد و شخصی که دستش را به ادای احترام بالا برده ولیعهد و فرزند اردشیر (شاپور اول ساسانی) می باشد. پشت سر اهورا مزدا، دو نفر از بانوان سلطنتی که به وسیله ستونی از این نقش برجسته مجزا شده اند به طور جداگانه مراسم احترام را به جای می آورند. در این مجلس، کتیبه پهلوی آسیب دیده ای در نزدیک نقش اردشیر، حجاری شده که مضمون ترجمه قسمت خوانای آن چنین می باشد: “آیین زرتشت از بین رفته بود، من که شاهنشاهم آن را از نو برقرار نمودم”.
نقش برجسته کریتر؛ نقش تصویر کرتیر، موبد معروف و مقتدر دوره ساسانی را در حالی که دست راست خود را به ادای احترام بالا برده و به طرز زیبایی حجاری شده، نشان می دهد. در این نقش، کتیبه ای به زبان پهلوی که 25 سطر آن خوانا و چند سطر آخر آن محو گردیده به چشم می خورد. کریتر در این سنگ نوشته ضمن معرفی خود به تعریف خدماتی که در راه گسترش دین زردشتی و ازبین بردن پیروان سایر ادیان و مذاهب انجام داده، می پردازد. گفتنی است که در شرایطی که هیچگاه کسی بجز پادشاهان ساسانی حق ایجاد سنگ نوشته و نقش برجسته آنهم در محل شاهان ساسانی نداشته اند، چنین اقدامی توسط کردیر، حاکی از نفوذ وی در دربار ساسانی و بویژه بهرام دوم داشته است. کردیر سه کتیبه دیگر نیز در نقش رستم، سرمشهد و کعبه زردشت نقر نموده است.
در سمت راست، نقش برجسته شاپور اول ساسانی و اهورا مزدا، هر دو سوار بر اسب، حجاری گردیده و شاپور را در حال گرفتن حلقه شهریاری از دست اهورا مزدا نشان می دهد که متاسفانه صورت های این نقوش به شدت آسیب دیده اند. اسب ها روبروی هم در حالی که دستان خود را بالا گرفته اند، زیبایی خاصی به این مجلس می دهند.
نقش سمت چپ، شاپور اول سوار بر اسب و 9 نفر از بزرگان سلطنتی را که پشت سر وی ایستاده اند نشان می دهد که علامت خاندان های بزرگ و اسپهبدان بر روی کلاه سه نفر از این 9 نفر نمودار می باشد. نخستین فرد ایستاده در پشت سر اسب شاپور، هرمز اول ساسانی (272-273 م) می باشد که با نشانه جانشین شاهی که بر روی کلاهش دیده می شود، معرفی می گردد.
بر سینه اسب شاپور، کتیبه ای به سه زبان دیده می شود که ترجمه آن چنین است: “این پیکری است از بغ مزدا پرست، خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر(نژاد) از یزدان دارد، فرزند بغ مزداپرست، خدایگان اردشیر، شاهنشاه که چهر از یزدان دارد، نواده خدایگان پاپک شاه”. صورت های این نقش نیز، مانند نقوش تاجگذاری به شدت آسیب دیده است.
دکتر تورج دریایی در کتاب ناگفته های امپراتوری ساسانیان براین نکته اشاره دارد که بطور معمول خاندان های شاهی چنانچه دارای ریشه های مشخص سلطنتی باشند لزومی بر تأکید بر نژاد و اصرار به ریشه های پادشاهی خود ندارند. این در حالیست که در سنگ نوشته ها ساسانی اغلب تأکید مضاعف و چندباره بر نژاد و سرمنشاء سلطنتی این خاندان شده است که جای سئوال در ذهن پدید می آورد. ازسوی دیگر نقر صحنه دیهیم دهی یا اعطای حلقه فرّه (حق پادشاهی) از اهوراهزدا به پادشاه که تآکید بر حق الهی سلطنت دارد نیز بگونه ای حاکی از نبودن پیشینه مشخص و دقیق منشاء و نژاد پادشاهی در خاندان ساسانی و شاید وجود بحران مشروعیت در آن زمان بوده است.
موضوع: نقش برجسته رجب
مطالب مرتبط:
کعبه زرتشت و رازهای نهفته در دل آن
کاخ ساسانی سروستان
تخت جمشید شیراز
آرامگاه کوروش هخامنشی - پاسارگاد
بانک مشاغل برتر