علائم عدم تحمل لاکتوز
لاکتوز قند اصلی شیر است. علائم عدم تحمل لاکتوز به معنای ناتوانی بدن در هضم و جذب لاکتوز است. نتیجهی این مشکل بروز علائم گوارشی در اثر مصرف شیر و فرآوردههای آن است. عدم تحمل لاکتوز به علت نبودن یک آنزیم رودهای به نام «لاکتاز» رخ میدهد. لاکتاز با شکستن قند شیر و تبدیل آن به دو قند کوچکتر به نامهای گلوکز و گالاکتوز، موجب جذب لاکتوز در روده میشود. تقریبا تمام افراد در زمان تولد آنزیم لاکتاز و توانایی هضم لاکتوز را دارند. در بیماری عدم تحمل لاکتوز، لاکتاز در اثر اختلالات ژنتیکی یا بیماریهایی که لایهی پوششی روده را تخریب میکنند، کاهش مییابد.
لیست پزشکان فوق تخصص گوارش و کبد در شیراز برای رزرو نوبت تماس کلیک کنید.
نکاتی کلی درمورد عدم تحمل لاکتوز
از آنجایی که بیماریهای گوارشی ممکن است در هر سنی آغاز شوند، احتمال بروز عدم تحمل لاکتوز نیز در هر سنی وجود دارد. عدم تحمل لاکتوز ناشی از اختلالات ژنتیکی، معمولا در سنین ۵ تا ۲۱ سالگی نمایان میشود. اگر این مشکل پس از ۲۱ سالگی بروز کند، معمولا علت ژنتیکی ندارد. بلکه در اثر مشکلات و بیماریهای دیگری که هضم لاکتوز را مختل میکنند، رخ میدهد.
- عدم تحمل لاکتوز را میتوان با حذف لاکتوز و مشاهدهی اینکه علائم از بین رفتهاند یا خیر، تشخیص داد. همچنین میتوان با مصرف شیر مشاهده کرد که علائم بروز میکنند یا خیر.
- آزمونهایی که میتوانند به تشخیص عدم تحمل لاکتور کمک کنند عبارتند از: آزمایش هیدروژن تنفسی، آزمایش گلوکز خون، آزمایش اسیدیتهی مدفوع، نمونهبرداری از روده و آزمایش ژنتیک برای یافتن ژنهایی که تولید لاکتاز را کنترل میکنند.
- عدم تحمل لاکتوز از طریق ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی، مصرف قرصهای لاکتاز، درمان بیماریهایی که در رودهی باریک باعث عدم تحمل لاکتوز میشوند و بهوسیلهی انطباق با افزایش تدریجی مصرف شیر، احتمالا قابل درمان باشد.
- عدم تحمل لاکتوز بهندرت در اثر آلرژی به شیر رخ میدهد. آلرژی به شیر در کودکان شایعتر است و اغلب با بزرگشدن کودکان از بین میرود.
- عدم مصرف شیر و فرآوردههای آن میتواند منجر به کمبود ویتامین D و کلسیم شود. درنتیجه ممکن است موجب بیماریهایی مانند پوکی استخوان شود.
- هیچ درمانی برای کمبود لاکتاز ژنتیکی وجود ندارد.
علائم عدم تحمل لاکتوز
علائم و نشانههای رایج عدم تحمل لاکتوز عبارتند از:
- اسهال
- باد شکم
- دردهای شکمی
- سوءهاضمه
سایر علائمی که ممکن است در اثر عدم تحمل لاکتوز بروز کند، عبارتند از:
متأسفانه علائم بالا ممکن است در اثر بیماریهای گوارشی مختلفی ایجاد شوند، بنابراین مشاهدهی آنها نشانهای قطعی برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز نیست.
یبوست از علائم عدم تحمل لاکتوز نیست. علائم عدم تحمل لاکتوز در بزرگسالان، نوزادان و کودکان مشابه است. شدت علائم و نشانههای عدم تحمل لاکتوز در افراد مختلف متفاوت است و میتواند با تغییر میزان لاکتوز دریافتی، تغییر کند. برخی از افرادی که از عدم تحمل لاکتوز رنج میبرند، میتوانند مقادیر کم لاکتوز را تحمل کنند. اما عدهای دیگر با دریافت کمترین مقدار لاکتوز نیز علائم شدیدی را تجربه میکنند.
چه غذاهایی محتوی لاکتوز هستند؟
اگرچه لاکتوز بهطور طبیعی تنها در شیر و فرآوردههای آن وجود دارد، ولی مقداری از آن ممکن است در بعضی غذاها پنهان شده باشد. افرادی که تحمل لاکتوزشان بسیار کم است، باید مراقب کمترین مقادیر لاکتوز موجود در غذاها باشند. بعضی غذاهایی که ممکن است محتوی لاکتوز باشند عبارتند از:
- نان
- غلات فرآوریشدهی صبحانه
- انواع پودر سوپ فوری
- مارگارین (کرهی گیاهی)
- برخی کالباسها
- سسهای سالاد
- آبنبات
- چیپس و سایر میانوعدههای فرآوریشده
- پنکیک، بیسکویت و کوکی
- پنیرهای نرم مانند پنیر خامهای
- شیر
- نوشیدنیهای غیرلبنی یا پودرهای مکمل قهوه
برای خرید هوشمندانه، باید برچسب روی مواد غذایی را بخوانید. در ترکیبات تشکیلدهنده علاوه بر شیر و لاکتوز، نباید کشک، محصولات تهیهشده از شیر، پودر شیر خشک و پودر شیر خشک بدون چربی نیز وجود داشته باشند. اگر هریک از این موارد در ترکیبات تشکیلدهندهی محصول وجود داشته باشند، آن محصول محتوی لاکتوز است.
آیا آزمایشی برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز وجود دارد؟
آزمایشهایی برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز وجود دارند. با انجام این آزمایشها میتوان از عدم تحمل لاکتوز اطمینان حاصل کرد و در صورت ابتلا به آن، مصرف لاکتوز را کاهش داد یا متوقف کرد. درصورتیکه فرد مشکل عدم تحمل لاکتوز نداشته باشد، میتوان این بیماری را از دایرهی موارد مشکوک خارج و سایر بیماریها یا مشکلات گوارشی را که مسئول بروز این علائم هستند، شناسایی کرد.
لیست بهترین متخصص گوارش و کبد در شریعتی تهران برای رزرو نوبت تماس بگیرید.
درمان عدم تحمل لاکتوز چگونه است؟
سادهترین روش برای درمان عدم تحمل لاکتوز، کاهش لاکتوز دریافتی است. خوشبختانه بیشتر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز میتوانند مقادیر کم و متوسط لاکتوز را تحمل کنند. غالبا حذف منابع غنی از شیر، به بهبود علائم کمک میکند. بنابراین باید شیر، ماست، پنیر و بستنی را از رژیم غذاییتان حذف کنید. با اینکه مقدار لاکتوز موجود در ماست بالاست، ولی معمولا ماست در افرادی که به عدم تحمل لاکتوز دچارند، مشکلی ایجاد نمیکند. این موضوع بهخاطر باکتریهایی است که در تولید ماست از آنها استفاده میشود. این باکتریها آنزیم لاکتاز دارند و موجب میشوند لاکتوز موجود در ماست پس از مصرف در روده و معده تجزیه شود. همچنین ماست نسبت به شیر با سرعت کمتری از معده خارج میشود. این موضوع به لاکتاز رودهای اجازه میدهد تا لاکتوز موجود در ماست را بشکند و لاکتوز کمتری به رودهی بزرگ برسد.
امروزه شیرهای بدون لاکتوز نیز در بازار وجود دارند و برای افرادی که از عدم تحمل لاکتوز رنج میبرند، گزینهی مناسبی بهشمار میروند. همچنین برای شیر نیز جایگزینهایی وجود دارد. شیر سویا و شیر برنج از موادی هستند که میتوان آنها را جایگزین شیر کرد.
شیر اسیدوفیلوس برای کسانی که مشکل عدم تحمل لاکتوز دارند، فایدهای ندارد، زیرا این شیرها بهاندازهی شیرهای معمولی محتوی لاکتوز هستند و باکتریهای اسیدوفیلوس توانایی تجزیهی لاکتوز را ندارند.
برای کسانی که نمیتوانند مقادیر کم لاکتوز را تحمل کنند، محدودیتهای غذایی شدیدتر است. بنابراین باید از مصرف هرگونه محصول محتوی لاکتوز خودداری کنند. این امر در زمان خرید محصولات موجود در مغازهها و مصرف غذاهای رستورانها اهمیت ویژهای پیدا میکند.
لیست پزشکان متخصص داخلی شیراز برای رزرو نوبت کلیک کنید.
یک راه دیگر برای کاهش علائم عدم تحمل لاکتوز، مصرف فرآوردههای لبنی همراه وعدههای غذایی است. مصرف لبنیات به همراه وعدههای غذایی (مخصوصا وقتی محتوی چربی باشند) سرعت تخلیهی مواد غذایی را از معده به رودهی باریک کاهش میدهد. این کاهش سرعت، زمان بیشتری را برای تاثیر آنزیم لاکتاز محدودی که موجود است، فراهم میآورد. به این ترتیب آنزیم لاکتاز در اثر ورود آنی و زیاد لاکتوز بیاثر نمیشود. مطالعات حاکی از آن است که جذب لاکتوز از شیر کامل، بیشتر از جذب لاکتوز از شیر بدون چربی است. شاید دلیل این امر همین باشد. با این تفاسیر، جایگزینی شیر یا ماست بدون چربی بهجای شیر کامل یا ماست پرچرب، تأثیری در کاهش علائم عدم تحمل لاکتوز ندارند.
آنزیم لاکتاز
مصرف قرصهای لاکتاز موجود در بازار به هضم لاکتوز شیر کمک و از بروز علائم عدم تحمل لاکتوز جلوگیری میکند.
تطابق
برخی افراد میتوانند با افزایش تدریجی مصرف شیر و فرآوردههای آن بدون بروز هیچگونه علائمی، مصرف شیر را افزایش بدهند. این تطابق بهخاطر افزایش لاکتاز موجود در روده نیست. این تطابق احتمالا ناشی از تطابق باکتریهای موجود در رودهی بزرگ است. افزایش تدریجی لاکتوز واردشده به رودهی بزرگ میتواند بر محیط رودهای تأثیر بگذارد، بهعنوان مثال اسیدیتهی روده را افزایش بدهد. این تغییرات میتواند بر نحوهی مواجههی باکتریهای رودهای با لاکتوز تأثیر بگذارد، مثلا ممکن است باکتریها گاز کمتری تولید کنند. همچنین تطابق میتواند تراوش آب را به رودهی بزرگ کاهش بدهد و از بروز اسهال جلوگیری کند. بااینحال بهطور دقیق مشخص نیست که مصرف لبنیات با چه شدتی باید افزایش یابد تا موجب تطابق بدن با دریافت لاکتوز شود.
مکمل های غذایی حاوی کلسیم و ویتامین D
شیر و فرآوردههای آن مهمترین منبع تأمین کلسیم هستند. بنابراین تعجبی ندارد که کمبود کلسیم در مبتلایان به عدم تحمل لاکتوز رایج است. این پدیده احتمال بروز پوکی استخوان را افزایش میدهد و احتمال شکستگیها را تقویت میکند. بنابراین افرادی که مشکل عدم تحمل لاکتوز دارند، باید از مکملهای کلسیم در رژیم غذاییشان استفاده کنند. کمبود ویتامین D نیز موجب بیماریهای استخوان و شکستگیها میشود. شیر یکی از مهمترین منابع ویتامین D است. با اینکه میتوان برای تأمین ویتامین D برخی غذاها را جایگزین شیر کرد، ولی بد نیست کسانی که از عدم تحمل لاکتوز رنج میبرند، برای پیشگیری از کمبود ویتامین D از مکملهای آن استفاده کنند.
برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز باید به چه پزشک یا متخصصی مراجعه کرد؟
متخصصین داخلی، متخصصین اطفال و پزشکان خانواده قادر به تشخیص و درمان عدم تحمل لاکتوز هستند. بااینحال اگر روشهای درمان آنان بهبودی در وضعیتتان ایجاد نکرد، بهتر است به متخصص گوارش مراجعه کنید. این متخصصین قادرند تا علل و علائم سایر مشکلات گوارشی را نیز تشخیص بدهند.
عوارض بلندمدت عدم تحمل لاکتوز چیست؟
پیامد بلند مدت عدم تحمل لاکتوز کمبود کلسیم و پوکی استخوان است. کمبود ویتامین D و بیماریهای استخوان نیز میتوانند در بلندمدت با شیوع کمتری بروز کنند. هردوی این مشکلات بهآسانی و با مصرف مکملهای کلسیم و ویتامین D قابل پیشگیریاند. اما مشکل بزرگ این است که بسیاری از مبتلایان به عدم تحمل لاکتوز که آگاهانه یا ناخودآگاه از خوردن شیر اجتناب میکنند، نمیدانند که به مکملها نیاز دارند.
چشمانداز درمان عدم تحمل لاکتوز ژنتیکی
استفاده از تست DNA برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز موردبحث است. این حوزه یک زمینهی مهم برای انجام مطالعات بیشتر درمورد کمبود لاکتاز است. هنوز خیلی زود است تا بدانیم این آزمایش پیچیده، چگونه به ارزیابی و درمان بیماران کمک میکند. در ضمن این آزمایش نسبتا گران است.
در سال ۱۹۹۸ دانشمندان توانستند با انتقال یک ژن، موجب شوند لاکتاز را در سلولهای دیواردهی رودهی موشهای مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، تولید شود. بعید است که این شیوهی درمان طرفداران زیادی پیدا کند. ولی همین موضوع جلوهای هیجانانگیز از تواناییهای دانش است.
بیشتر بخوانید:
علائم عدم تحمل لاکتوز
درمان بیماری ها و آلرژی با رژیم غذایی حذفی
شایع ترین حساسیت های غذایی را بشناسید
شایع ترین موارد عدم تحمل غذایی چیست؟