معرفی کتاب فلسفی دروغ/اراده آزاد
کتاب دروغ / اراده آزاد اثر سام هریس نویسنده آمریکایی است که دهمین کتاب از مجموعه تجربه و هنر زندگی از انتشارات گمان است. مجموعه تجربه و هنر زندگی به مسائلی فلسفی میپردازد که راه زندگی هرکس را مشخص میکند. کتاب دروغ اراده آزاد نیز، کتابی فلسفی با زبان ساده است که به دو مسئله مهم میپردازد.
پشت جلد کتاب آمده است:
فرصت برای فریب دادن دیگران همیشه وجود دارد و همیشه هم وسوسهانگیز است. شمار اندکی از ما قاتل یا دزد هستیم، اما همهمان دروغ میگوییم. اگر تصمیم بگیرید دیگر هرگز دروغ نگویید در روابطتان چه تغییراتی به وجود میآید؟ کدام حقایق ناگهان در زندگیتان جلوی چشم ظاهر میشوند؟ بعد از آن چه جور آدمی میشوید؟ و چقدر بر اطرافیانتان تاثیر میگذارید؟ به گمانم تلاش برای یافتن پاسخ این سوالها به زحمتش میارزد.
اولین نکته مثبت این کتاب در همان مقدمه نویسنده است. قبل از هرچیزی نویسنده به یک سمینار اشاره میکند که عمیقاً زندگیاش را تغییر داده است. سمیناری به اسم «آنالیست خلاقی» که در دوره لیسانس در آن شرکت کرد. سمیناری که فقط حول یک تکسوال درباره اخلاق عملی بود:
آیا دروغ گفتن نادرست است؟
سام هریس درباره این سمینار مینویسد:
یادم نمیآید پیش از شرکت در سمینار «آنالیست خلاقی» درباره دروغ چه فکر میکردم، اما این سمینار کاری چنان فوقالعاده در جهت ارتقای ذهن من انجام داد که هرگز تجربهاش نکرده بودم. من با این فکر کاملا جاافتاده در ذهنم از سمینار خارج شدم که بیتردید دروغ گفتن، حتی درباره خردترین چیزها، بیجهت صدماتی بر روابط شخصی و اعتماد عمومی وارد میآورد. (کتاب دروغ اراده آزاد – صفحه ۱۸)
خلاصه کتاب دروغ اراده آزاد
همانطور که از عنوان کتاب مشخص است، این کتاب دو بخش دارد:
قسمت اول کتاب مسائل پیرامون دروغ و دروغ گفتن را مورد بررسی قرار میدهد و به زبان ساده با آوردن مثالهایی دقیق به مخاطب توضیح میدهد که اگر دروغ بگوید چه چیزهایی در انتظار اوست و اگر دروغ نگوید میتواند به چه چیزهایی دست یابد. این قسمت از کتاب شامل فصلهای کوتاهی به این شرح است: مقدمه / دروغ چیست؟ / آیینه صداقت / دو جور دروغ / دروغهای مصلحتآمیز / اعتماد / تحسین بهاندازه / رازها / دروغ در موارد افراطی و حادّ / محاسبه ذهنی / یکرویی / دروغهای بزرگ / نتیجهگیری.
قسمت دوم کتاب که به ارادۀ آزاد میپردازد مسائلی را مطرح میکند که از قسمت اول کتاب سنگینتر هستند. بحث ارادۀ آزاد عمیقتر است و به نحوی تکمیلکننده قسمت اول کتاب نیز میباشد. سام هریس در این قسمت به این موضوع میپردازد که آیا ما واقعا آزاد هستیم و اختیار انجام هر چیزی را داریم؟ اگر ما واقعا ارادۀ آزاد نداشته باشیم چه میشود؟ اگر اختیار نداشته باشیم شاید دروغ گفتن هم ایرادی نداشته باشد. این قسمت از کتاب شامل فصلهایی به این شرح است: مقدمه / منشاهای ناخودآگاه اراده / تغییر موضوع / علت و معلول / انتخابها، تلاشها، نیّات / آیا حقیقت میتواند برای ما بد باشد؟ / مسئولیت اخلاقی / سیاست / نتیجهگیری.
جملاتی از متن کتاب دروغ اراده آزاد
- صداقت هدیهای است که ما میتوانیم به دیگران بدهیم. صداقت در ضمن منبع قدرت و موتور محرکِ سادگی و آسودگی است. وقتی میدانیم که در هر شرایطی خواهیم کوشید حقیقت را بگوییم، نیازی نمیبینیم خودمان را آماده رویارویی با خیلی چیزها کنیم. ما در این حالت میتوانیم «خودمان» باشیم. (کتاب دروغ اراده آزاد – صفحه ۲۶)
- واقعا چه چیز غلطی در دروغهای «مصلحتآمیز» وجود دارد؟ نخست اینکه بههرحال اینها هم دروغ هستند. و وقتی این دروغها را میگوییم، همه آن مشکلاتی را به بار میآوریم که ناشی از روراست نبودن با دیگران در روابطمان است. صمیمیت، اصالت، صداقت، یکرویی، فهم متقابل – اینها و دیگر ذخایر اخلاقی از آن لحظهای که عامدانه عقایدمان را نادرست عرضه میکنیم از میان میروند، چه دروغمان فاش شود چه نشود. (کتاب دروغ اراده آزاد – صفحه ۳۶)
- ما آمادگی زیادی داریم که حرفهایی را به عنوان حقیقت به خاطر بسپاریم حتی چس از آنکه اعتبار آنها مخدوش شده و از بین رفته است. مثلا، اگر شایعهای پخش شود که فلان سیاستمدار مشهور یک بار موقع سخنرانی انتخاباتی غش کرده است، و بعد معلوم شود این داستان جعلی بوده است، درصد چشمگیری از مردم همچنان آن را به عنوان واقعیت به یاد میسپارند – حتی اگر پیش از شنیدن این داستان جعلی، نخست کذب و بطلان آن به اطلاعشان رسیده باشد. در روانشناسی این را «تاثیر حقیقت موهوم» مینامند. آشنایی اعتبار میآورد. (کتاب دروغ اراده آزاد – صفحه ۶۵)
- عروسک خیمهشببازی تا وقتی که نخهای هدایتکنندهاش را دوست دارد آزاد است. (کتاب دروغ اراده آزاد – صفحه ۹۲)
- تصمیمها، نیّات، تلاشها، اهداف، قدرت اراده، و غیره، همگی حالتهای علّی مغز هستند که منجر به رفتارهای بهخصوصی میشوند، و رفتارها هم منجر به بروز نتایجی در جهان میشوند. (کتاب دروغ اراده آزاد – صفحه ۱۰۶)
- لحظهای درباره بستری که تصمیم بعدمان در آن جوانه میزند درنگ کنیم: ما پدر و مادرمان یا زمان و مکان تولدمان را انتخاب نکردهایم. ما جنسیتمان یا بسیاری از تجربههای زندگیمان را انتخاب نکردهایم. ما کنترلی بر ژنها یا نحوه رشد مغزمان نداریم. و حالا مغز ما دست به انتخابهایی میزند بر پایه ترجیحات و باورهایی که در طول زندگیمان بر آن بار شده است – چه با ژنهایمان، چه بنا بر پرورش یافتن جسمانیمان از لحظهای که شکل گرفتهایم، و کنش و واکنشهایی که با دیگران، اتفاقات و اندیشهها داشتهایم. در اینجا آزادی ما کجاست؟ (کتاب دروغ اراده آزاد – صفحه ۱۱۳)
- افکار و نیات صرفا در ذهن ما پدیدار میشوند. مگر میتواند جز این باشد؟ حقیقت درباره ما عجیبوغریبتر از آنی است که ما فکر میکنیم: توهم آزادی اراده خودش یک توهم است. (کتاب دروغ اراده آزاد – صفحه ۱۳۷)
مطالب مرتبط:
درباره کتاب بیگانه نوشته آلبر کامو
رمان خارجی نان و شراب نوشته اینیاتسیو سیلونه
منبع: کافه کتاب