متخصص غدد و متابولیسم کیست؟
متخصص غدد و متابولیسم کیست؟
به پزشکی که در زمینه ی غدد و هورمون هایی که تولید می کنند تخصص داشته باشد، متخصص غدد و متابولیسم می گویند. این متخصص با متابولیزم یا تمام فرایندهای بیوشیمیایی سروکار دارد که باعث عملکرد صحیح بدن می شود، ازجمله نحوه ی تبدیل غذا به انرژی و رشد بدن.
ممکن است پزشک متخصص غدد و متابولیسم با کودکان یا بزرگسالان سروکار داشته باشد. اگر در زمینه ی درمان کودکان تخصص داشته باشد، به او متخصص غدد و متابولیسم اطفال می گویند.
کار متخصص غدد و متابولیسم چیست؟
کار تشخیص و درمان وضعیت هایی که به روی موارد زیر تاثیر می گذارد را برعهده دارد:
- غدد آدرنال که بالای کلیه قرار دارد و به کنترل مواردی نظیر فشار خون، متابولیزم، واکنش به اضطراب و هومورن های جنسی کمک می کند.
- متابولیزم استخوان مانند پوکی استخوان
- کلسترول
- هیپوتالاموس بخشی از بدن است که کنترل دمای بدن، گرسنگی و تشنگی را برعهده دارد.
- لوزالمعده که انسولین و سایر مواد مربوط به هضم غذا را تولید می کند.
- پاراتیروئید به غدد کوچک گردن گفته می شود که کلسیم موجود در خون را کنترل می کند.
- هیپوفیز غده ای اندازه ی نخود در انتهای مغز است که تعادل هورمون ها را حفظ می کند.
- غدد تناسلی (غده ی جنسی): تخمدان در زن ها و بیضه در مردان
- تیروئید غده ای شبیه به پروانه در گردن که کار کنترل متابولیزم، انرژی و رشد و تکامل مغز را برعهده دارد.
آموزش
متخصص غدد و متابولیسم پزشک داخلی دارای مجوز است که آزمون تخصص را پشت سر گذاشته باشد.
برای دریافت تخصص در زمینه ی غدد فرد ابتدا باید 4 سال در کالج و سپس 4 سال دیگر در دانشگاه درس بخواند. بعد به عنوان رزیدنت در بیمارستان و کلینیک به مدت 3 سال کار کند تا تجربه ی لازم برای درمان بیماران را به دست آورد. 2 یا 3 سال دیگر هم صرف آموزش تخصصی در حیطه ی شناسایی غدد می شود.
این فرایند دست کم 10 سال طول می کشد.
محل کار متخصص غدد و متابولیسم
ممکن است متخصص غدد و متابولیسم در:
- مطب پزشکی و به همراه دیگر متخصصان غدد
- یک مجتمع متشکل از پزشکان دیگر در زمینه های مختلف
- بیمارستان
کار کند.
می توانید از وبسایت انجمن متخصصان بالینی غدد در آمریکا فهرستی از متخصصان این رشته را جستجو کنید.
برخی از متخصصان کار ویزیت بیمار را انجام نمی دهند و در دانشگاه یا مدارس پزشکی به تدریس یا تحقیق مشغولند.
چه زمان باید برای دیابت به دکتر متخصص غدد و متابولیسم مراجعه کرد؟
پزشک عمومی می تواند دیابت را درمان کند اما ممکن است در شرایط زیر شما را به متخصص غدد و متابولیسم ارجاع دهد:
- به تازگی دچار دیابت شده اید و برای کنترل کردن آن به کمک نیاز دارید
- پزشک عمومی تجربه ی زیادی در درمان دیابت نداشته باشد
- زیاد تزریق می کنید یا از پمپ انسولین استفاده می کنید
- کنترل دیابت سخت شده باشد یا درمان جواب ندهد
- در اثر دیابت دچار عوارض شده باشید
حتی اگر پزشک ابتدا به شما توصیه نکند، همیشه می توانید خودتان به متخصص غدد و متابولیسم مراجعه کنید. هنگام مراجعه به متخصص غدد و متابولیسم، هنوز هم باید نزد پزشک اولیه ی خود بروید. این دو با هم کار می کنند.
جلسه ی ویزیت با متخصص غدد و متابولیسم
متخصص غدد و متابولیسم از شما می پرسد چه احساسی دارید، برای کنترل دیابت از چه روش هایی استفاده می کنید و چه مشکلی دارید.
پرونده ی خود را ارائه کنید و به متخصص غدد و متابولیسم بگویید چه شرایطی داشته اید. از آخرین باری که او را دیده اید، چه چیزهایی تغییر کرده است؟
- علائم
- تغییر عادت غذایی
- ورزش بیشتر یا کم تر
- اخیرا بیمار شده اید یا خیر
- آیا شروع به مصرف دارو، ویتامین یا مکمل کرده اید؟
احتمالا متخصص فشار خون و پای شما را معاینه می کند و میزان گلوکز خون، ادرار و کلسترول را می سنجد.
اگر انسولین تزریق می کنید، بهتر است هر 3 یا 4 ماه به پزشک مراجعه کنید. در غیر این صورت، فاصله ی ویزیت ها می تواند طولانی تر، 4 تا 6 ماه درمیان، باشد. اگر دیابت تحت کنترل نیست، عوارض دارید یا علائمتان تغییر کرده یا تشدید شده، لازم است در فواصل کوتاه تر به پزشک مراجعه کنید.
سیستم اندوکرین چیست؟
سیستم اندوکرین شامل تعدادی غده است که هورمون های مورد نیاز برای کنترل چند عملکرد مختلف را تولید می کنند.
هورمون پس از آزاد شدن از غده وارد جریان خون می شود و به اندام و بافت های سراسر بدن می رود.
غدد آدرنال
غدد آدرنال یا فوق کلیوی بالای کلیه قرار دارد و به دو قسمت تقسیم می شود. غده ی سمت راست مثلثی شکل و غده ی سمت چپ هلالی شکل است.
غدد آدرنال کار ترشح هورمون های زیر را برعهده دارند:
- کورتیکواستروئید، استروئیدی که در واکنش به اضطراب، سیستم ایمنی، التهاب و غیره درگیر است.
- کاته کلامین ها، مانند نورپی نفرین و اپی نفرین در واکنش به اضطراب
- آلدوسترون، که روی عملکرد کلیه موثر است
- آندروژن، یا هورمون جنسی مردانه شامل تستسترون
هم مردان و هم زنان مقداری آندروژن در بدن دارند اما میزان آن در بدن مردان بیشتر است. آندروژن کنترل تکامل خصوصیات مردانه، مانند موی صورت و بم شدن صدا، را برعهده دارد.
هیپوتالاموس
هیپوتالاموس درست بالای ساقه ی مغز و زیر تالاموس قرار گرفته است.
این غده عملکردهای غیرارادی بدن مانند تنفس، تپش قلب، اشتها، خواب، دما و چرخه ی شبانه روزی یا ریتم روزانه را فعال و کنترل می کند.
هیپوتالاموس سیستم عصبی را از طریق غده ی هیپوفیز به سیستم اندوکرین متصل می کند.
تخمدان و بیضه
تخمدان در زنان در دو طرف رحم قرار دارد و هورمون های استروژن و پروژسترون را ترشح می کند.
این هورمون ها به تکامل جنسی، باروری و قاعدگی کمک می کند.
بیضه در کیسه ی بیضه و پایین آلت تناسلی مردانه قرار دارد و آندروژن، بیشتر تستسترون، ترشح می کند.
آندروژن کار کنترل تکامل جنسی، بلوغ، موی صورت، رفتار جنسی، میل جنسی، نعوظ و تشکیل سلول های اسپرم را برعهده دارد.
لوزالمعده
لوزالمعده که در معده قرار دارد، هم یک غده ی درون ریز و هم اندام گوارشی است که هورمون های زیر را ترشح می کند:
انسولین: برای متابولیزم کربوهیدرات و چربی بدن مفید است
سوماتواستاتین: عملکرد سیستم عصبی و اندوکرین را تنظیم و ترشح چند هورمون نظیر گاسترین، انسولین و هورمون رشد را کنترل می کند
گلوکژن: یک هورمون پپتید که اگر افت کند، میزان گلوکز خون بالا می رود
پلی پپتید پانکراتیک: به کنترل ترشح موادی که توسط لوزالمعده تولید می شود کمک می کند
اگر لوزالمعده دچار مشکل شود، دیابت و اختلال گوارشی رخ می دهد.
غدد پاراتیروئید
غدد ریز درون ریز در گردن که هورمون پاراتیروئید را تولید می کنند. این هورمون باعث تنظیم میزان کلسیم و فسفر در خون می شود.
تنها زمانی که این مواد شیمیایی به میزان مناسب در بدن وجود داشته باشد، عضلات و اعصاب عملکرد امن و موثری خواهند داشت.
غده ی پینه آل
غده ی درون ریز کوچکی است که در انتهای مغز واقع شده است. این غده کار ترشح ملاتونین را برعهده دارد و به کنترل الگوی خواب بدن و تنظیم هورمون های تولید مثل کمک می کند.
غده ی هیپوفیز
غده ی درون ریز که در انتهای مغز به هیپوتالاموس متصل است.
گاهی به آن اصلی ترین غده ی درون ریز می گویند چون کار ترشح هورمون هایی را برعهده دارد که عملکرد سایر غدد و همین طور رشد و چند عملکرد دیگر بدن را تنظیم می کند.
هیپوفیز قدامی یا پیشین هورمون هایی ترشح می کند که روی رشد جنسی، عملکرد تیروئید، رشد، رنگدانه های پوست و عملکرد فوق کلیه موثر است.
اگر هیپوفیز قدامی کم کار باشد، با رشد غیرعادی کودک و کم کاری سایر غدد درون ریز روبه رو می شویم.
هیپوفیز خلفی یا پسین اکسی تاسین ترشح می کند که باعث افزایش انقباض رحم می شود. همین طور کار تولید هورمون آنتی دیورتیک (ADH) را برعهده دارد که کلیه را به جذب دوباره ی آب تشویق می کند.
غده ی تیموس
تیموس یک غده ی درون ریز است که زیر جناغ سینه یا استرنم قرار دارد.
لمفوسیت تی، نوعی سلول ایمنی، در کودکی درون غده ی تیموس تولید و تکثیر می شود. این غده پس از بلوغ کوچک می شود.
غده ی تیموس در سیستم ایمنی نقش دارد که از بدن دربرابر بیماری و عفونت محافظت می کند.
غده ی تیروئید
غده ای شبیه به پروانه که درست زیر سیب گلو قرار دارد و هورمون هایی را ترشح می کند که در تنظیم فشار خون، دمای بدن، تپش قلب، متابولیزم و نحوه ی واکنش بدن به سایر هورمون ها نقش کلیدی دارند.
غده ی تیروئید برای تولید هورمون از ید استفاده می کند.
دو هورمون اصلی که تولید می کند عبارت اند از: تیروکسین تر یودوتیرونین.
همچنین کار تولید کلسی تونین را نیز برعهده دارد که به تقویت استخوان ها و تنظیم متابولیزم کلسیم کمک می کند.
مدل سه بعدی سیستم درون ریز، که کاملا با بخش های دیگر در تعامل است، را در تصویر زیر مشاهده می کنید.
با استفاده از موشواره یا صفحه نمایش لمسی بیشتر در تصویر دقیق شوید تا درک بهتری از سیستم درون ریز به دست آورید.
بیماری ها
ممکن است به هم خوردن تعادل هورمون ها ناشی از عوامل محیطی یا ژنتیکی باشد.
بعضی نوزادان با اختلالات هورمونی متولد می شوند که می تواند مشکلات زیادی اعم از رشد کم به مهراه داشته باشد.
مواد شیمیایی که در کار سیستم اندوکرین اختلال ایجاد می کند، مانند آفت کش، سرب و فتلات (که در ظرف های پلاستیکی غذا از آن ها استفاده می شود)، منجر به بروز مشکل در هورمون ها می شود.
اختلالات اندوکرین به سه گروه عام تقسیم می شود:
زمانی که یک غده به اندازه ی کافی هورمون مربوط به خود را تولید نکند. به این اختلال کم ترشحی غده ی اندوکرین می گویند.
زمانی که غده بیش از اندازه هورمون تولید کند که به آن بیش ترشحی می گویند.
زمانی که در غده ی اندوکرین تومور تشکیل شود. ممکن است تومور بد خیم یا سرطانی باشد اما همچنین ممکن است خوش خیم یا غیرسرطانی باشد.
چه مشکلاتی ممکن است پیش بیاید؟
در ادامه چند نمونه از مشکلاتی که در اثر تولید بیش از اندازه یا کم تر هورمون پیش می آید، آمده است.
غده ی آدرنال
بیش ترشحی منجر به بی قراری، تعریق، بالا رفتن فشار خون و بیماری کوشینگ می شود.
کم ترشحی منجر به بیماری آدیسون، کمبود منیرالوکورتیکوئید، کاهش وزن، از دست دادن انرژی و کم خونی می شود.
لوزالمعده
بیش ترشحی منجر به پرانسولینی می شود. اگر انسولین بیش از اندازه ترشح شود، قند خون افت می کند.
کم ترشحی منجر به یک نوع از دیابت می شود.
غده ی پاراتیروئید
بیش ترشحی باعث سست شدن استخوان می شود که زود می شکند، همچنین در دستگاه ادرار فرد سنگ دیده می شود.
کم ترشحی باعث انقباض غیرارادی عضلات یا تشنج عضلانی می شود که در اثر پایین بودن میزان کلسیم خون رخ می دهد.
غده ی تیروئید
پرکاری تیروئید اغلب ریشه در بیماری گریوز دارد. این حالت باعث تسریع سوخت و ساز، تعریق، آریتمی یا به هم خوردن نظم ضربان قلب، کاهش وزن و بی قراری می شود.
کم کاری تیروئید می تواند مشکلاتی نظیر خستگی، افزایش وزن، افسردگی، رشد غیرعادی استخوان ها، تاخیر در رشد و رشد غیرعادی را به دنبال داشته باشد.
غده ی هیپوفیز
ترشح بیش از اندازه باعث غول پیکری یا رشد بیش ازحد می شود.
کم کاری این غده باعث رشد آهسته ی استخوان و کوتاه قامتی می شود.
غده ی تیموس
بیش ترشحی منجر به بیش فعالی سیستم ایمنی می شود که به خطر بیش از اندازه واکنش نشان می دهد. این امر باعث بروز بیماری خودایمنی می شود.
کم ترشحی منجر به تضعیف سیستم ایمنی می شود. در این حالت بدن نمی تواند با عفونت مقابله کند و به سادگی در برابر ویروس، باکتری و سایر عوامل بیماری زا تسلیم می شود.
بیشتر بخوانید :
۸ هورمون مهم برای سلامت روح و جسم