10 مرداد، جشن چله تابستان
تموز در تقویم کهن ایرانی گرم ترین ماه سال است. در گذشته چله تموز حدودا از اول تیر ماه شروع میشده و تا دهم مرداد ماه ادامه می یافته است.
جشن چله تابستان ،جشن نوروز بل، جشن نیلوفر، چله تموز، زیارتگاه نارکی، تمامی این اسامی حکایت از یک جشن بزرگ در میانه های فصل تابستان در ایران باستان را دارند که امروزه فراموش شدهاست اما در جنوب خراسان طولانی ترین روز سال را هنوز هم گرامی میدارند اما نه با آن اهمیتی که برای شب چله زمستان یا یلدا قائل هستند.
طولانی ترين روز سال
معمولا روزهای اول تير و يا روز 31 خرداد (21 ژوئن) طولانی ترين روز سال در نيم كره شمالی زمين است زيرا در اين روز خورشيد نسبت به روزهای گذشته به اندازه بخشی از ثانيه بيشتر در آسمان باقی خواهد ماند و روز را طولانی تر خواهد كرد. به دليل اينكه سياره زمين حول محور خود با درجه 5/23 در حركت است طی روزی خاص از سال و با به حداقل رسيدن فاصله منطقه قطبی با خورشيد اين پديده كه به انقلاب تابستانی نيز شهرت دارد رخ می دهد و در برخی از سالها اين اتفاق 30 خرداد (20 ژوئن) رخ می دهد و در برخی سالها 31 خرداد (21 ژوئن) و يا اول تير ماه اتفاق می افتد.
اين پديده برای گذشتگان نيز شناخته شده بوده است در ايران جشن نيلوفر و يا چله تموز با اين پديده ارتباط داشتهاست و در قديم علی رغم اينكه ابزارهای دقيق سنجش زمان وجود نداشت و تنها از چارطاقی ها و خانه فنجان يا ساعت آبی تا حدودی ساعت آفتابی استفاده می شد اما با همين ابزارهای ساده، طولانی ترين روز سال و كوتاه ترين روز سال را با كمی اختلاف تعيين می كردند. 4 قرن قبل از تولد مسيح برای اين روز تقويميی طراحی كرده بودند كه با استفاده از نور خورشيد زمان دقيق آن مشخص می شد.
مراسمهای مربوط به چله تابستان
به طور کلی بیشتر جشن هایی که در تابستان برگزار می شود مربوط به آب، آبیاری، گیاهان، سر سبزی و... بوده است از این رو تموز و گرما نیز از این کلییت مستثنی نبوده و با آب، آبادی و سر سبزی در بلندترین روزهای سال که اجازه میدهد انسان در برابر گرما و خشکی مقاومت کند و بیشترین کوشش را برای آبادانی زمین، داشته باشد، در ارتباط است.
پس از یورش تازیان به ایران زمین جشنها و آیینهای ایرانی رفته رفته به فراموشی سپرده میشد اما مردم به دلیل علاقه زیادی که به آیینهای خود داشتند در هر گوشه از ایران زمین به شکلی و در تاریخی متفاوت (تاریخ شمسی و برخی زرتشتی و شاهنشاهی) در گاهشمار (تقویم)های مختلف و در دوران شاهان متفاوت برگزار میکردند تا بتوانند این سنتها را پاسداری کنند.
این آیین که چله تابستان هم به آن میگویند پس از اسلام در زمان دیلمیان که خود را وارث حکومتهایی مانند اشکانیان و ساسانیان و هخامنشیان میدانستند رونق گرفت و به نام نوروز بل میان مردم رواج پیدا کرد. زمان این اقدام مبدا جدید سال شماری دیلمی شد که این مبدا دقیقا برابر است با روز دوشنبه هرمزد روز اولین روز از سال پنج هزار و 454 باستانی یزدگردی قدیم و 71 هزار و 82 روز پیش از مبدا هجری شمسی است. مراسم آغاز سال جدید نوروز بل به طور متغیر وابسته به محل برگزاری و نحوه قراردادن پنج روز کبیسه بین سیزدهم تا هفدهم مرداد ماه برگزار میشود.
جشن نوروزبل از قبل از اسلام بوده است. این آیین از دیلمان آغاز شده و تا پای کوه دماوند امتداد دارد و به آن در استان گیلان سال دیلمی میگویند و با اختلاف 12 روز در استان مازندران نیز برگزار میشود و در آن ناحیه به تحویل سال طبری معروف است. از زمانهای قدیم معتقد بودند که برافروختن آتش در نوروزبل موجب کاهش برف و سرما در زمستان میشود در اجرای این مراسم زیباترین لباسهای خود را می پوشیدند و پس از برافروختن آتش، سال نو را به یکدیگر تبریک میگفتند. در زمان قدیم در این فصل کشاورزان توان پرداخت باج و خراج را داشته و می توانستند با فروش محصول خود زندگیشان را سامان دهند و از همین رو سال نوی خود را در این زمان برگزار میکردند.
در این جشن 10 مرد با کلاه و شولای گالشی به میدان میآیند و دورتا دور آتش میچرخند و نوازندههای محلی موسیقی را با شدت و شور مینوازند. خورشید که در حال غروب باشد و زمان روشن کردن آتش فرا میرسد و هیزمهای آغشته به نفت که شعلهور میشوند، مردم به آن نزدیک میشوند و همه باهم این شعر را میخوانند:
گروم گروم گروم بل (با صدای پرهیبت سوختن هیزم و برکشیدن شعله)
نوروز ما و نوروز بل نوروز ماه و شعله آتش نوروزی
نو سال ببی، سال سوسال تازه باشد و سال روشنائی
نو بدی خؤنه واشو تازه باشد و تازه شود و خانه آباد و با برکت
پس از شعرخوانی همگی سال نو را به هم تبریک میگفتند:
گالشان لباسهای کهنه خود شامل نمد، شولا و دیگر اضافاتی را که نمیخواستند برای سال بعد استفاده کنند در آتش میسوزاندند و به نوعی هم آتش را وسیله خبررسانی و هم جز مقدسات چهارگانه آفرینش میدانستند و در کنار آتش به ستایش اهورامزدا میپرداختند و از او برای سال جدید طلب خیر، نیکی و برکت میکردند.
جشن چله تابستان در خراسان
خراسان یکی از جاهایی است که جشن چله تموز هنوز در آن کم و بیش وجود دارد. در تقویم محلی بیرجند «چله بزرگ» تابستان از اول تیرماه شروع میشود و تا دهم مردادماه ادامه مییابد و «چله خرد» تابستان از دهم مرداد شروع و تا سیام این ماه ادامه دارد. در جنوب خراسان از اول تیرماه تا دهم مردادماه را «چله تموز»، از دهم مرداد ماه تا آخر این ماه را «چله خرد»، از اول دیماه تا دهم بهمن ماه را «چله کلو»، از دهم بهمنماه تا آخر این ماه را «چله خرد» میگویند.
خراسانی میگوید:
نه از شو مو منالم نه که از روز نه از یلدا گیله درم نه چله تموز
هموقذر فهمیدم دمین ای دنیا که آسونی د بعد سختی میه هنوز
معنی شعر خراسانی: نه از شب من گله و ناله دارم و نه از روز نه از یلدا و نه از تموز.
جشن نيلوفر
جشن نيلوفر به چله تموز ارتباط دارد. به روايت ابوريحان بيرونی در آثارالباقيه زمان جشن نيلوفر ششم تيرماه است. با توجه به شواهد ديگر به نظر ميرسد كه گل نيلوفر از نظر باورهای مردمی با خورشيد و احياناً با ميترا/ مهر در پيوند بوده باشد. زمان شكوفايی سالانه گل نيلوفر (نيلوفر صحرايی و باغی) و نيز زمان شكوفايی روزانه آن با خورشيد هماهنگ است. زمان گل دهی آن در چله تموز (طولانی ترين روز) و در ايام عمودی ترين تابشهای خورشيد و زمان شكوفايی روزانه گل نيلوفر نيز همراه با سپيده و طلوع خورشيد است و هر روز همراه با بردميدن خورشيد شكوفا ميشود.
اين ويژگی ها موجب شده بوده كه نيلوفر و خورشيد را از يک خاستگاه و در پيوند با يكديگر به شمار آورند و گرامی داشت نيلوفر را گرامی داشت خورشيد بدانند. خورشيد پرستی از اولين اديان بشری است و در دوران ميترايی بصورت پر و بال يافته و گسترده در رسمهای ايرانی نفوذ كرده است.
موضوع: 10 مرداد، جشن چله تابستان
مطالب مرتبط:
شب یلدا نزدیک است
متولدین تابستان ،احتمالا این شکلیاند
با این کارهای ساده، تابستان خود را دلچسب کنید