آشنایی با انواع و اقسام مجسمه
اشکال متداول مجسمه به دو صورت :
- مجسمه (که اطراف آنرا فضا محاط کرده)
- نقش بر جسته (که نقوش بر پیش زمینه ای قرار دارند) می باشند.
تقسیم بندی مجسمه براساس موضوع آن نیز می تواند باشد:
- مجسمه ایستا: همانند دو اثر (داوید) که توسط دوناتلود میکل آنژ ساخته شده اند که معمولا به صورت 3 بعدی از کل بدن و صورت می باشد.
- نیم تنه (Bust): که معمولا سر و گردن و شانه ها را تصویر می کند.همانند نیم تنه جرج واشنگتن (1788) که توسط جین – آنتونی هودون ساخته شده.
مواد مورد استفاده در مجسمه سازی
تقریبا هر ماده ای که قابلیت شکل پذیری به صورت سه بعدی را داشته باشد می تواند در مجسمه سازی بکار برده شود. اما تعدادی از مواد نظیر سنگ مرمر، چوب، سفال، فلزات (برنز)، عاج و گچ هستند که از دوره ما قبل تاریخ تا به امروز در میان مجسمه سازان از محبوبیت بسیاری برخوردارند. در نتیجه، در طول تاریخ مجسمه سازی، مجسمه ها از 4 طریق خلق میشوند.
- حجاری یا تراش سنگ (Stone Carving)
- تراش چوب (Wood Carving)
- ریخته گری برنز (Bronze Caoting)
- پخت سفال
امروزه رشته مجسمه سازی را می توان با متریال های مختلفی انجام داد از جمله :
- مجسمه سازی با گِل
- مجسمه سازی با خمیر مجسمه سازی
- مجسمه سازی با گچ
- مجسمه سازی با برنز و سایر فلزات ( مرحله بعد از ساخت ، که ریخته گری انجام می شود )
- مجسمه سازی با فایبر
- مجسمه سازی با رزین
- مجسمه سازی با پاپیه ماشه
- مجسمه سازی با خمیر چینی
- مجسمه سازی با سنگ
- مجسمه سازی با چوب
- مجسمه سازی با نان و شیرینی
- مجسمه سازی با شن های کنار ساحل
- مجسمه سازی با یخ و …
مجسمه سازی با یشم
بهترین نوع ساخت مجسمه های یشم در چین یافت می شوند که نوعی تخصص به شمار می آید این هنر از دوره نوسنگی به جای مانده است. دو نوع سنگ یشم به نام های نفریت Nephrite و جیدیت Jadeite در ساخت مجسمه بسیار حائز اهمیت هستند. دیدگاه چنین ها به سنگ پشم خواص ویژگی های متفاوتی را شامل می شوند . نظیر: خلوص و پاکی – زیبایی – جاودانگی. مجسمه های ساخته شده از یشم به خاطر نورانی بودن و شفافیت رنگها و سایه های شان بسیار محبوبیت دادند.
مجسمه های چوبی
مجسمه های چوبی از قدیمی ترین انواع مجسمه به شمار می روند. این نوع ماده- چوب – که بیشتر در ابعاد کوچک مجسمه ها کاربرد دارد، از دوره ماقبل تاریخ تا اویل دوره مسیحیت کاربرد داشته است. برای مثال می توان به مجسمه طلا کاری شده چوب بلوط به صورت صلیب در کلیسای جامع کلن اشاره کرد. دوران طلایی استفاده از چوب در مجسمه ها در غرب، به آلمان و اواخر سده میانه می رسد.
از هنرمندان بسیار معروف آن دوره می توان به (فیت اشتاس) و (یتلمن) اشاره کرد. بعدها در عصر باروک، چوب توسط لایه ای از گچ پوشیده و نقاشی می شد. این نوع آثار مهم از هنر مصر باستان بود از جمله هنرمندان بزرگ مجسمه ساز با چوب می توان (هنری مور) Henry Moore اثر معروف: پیکو لمیده Reclining Figure(1936)
مجسمه سازی برنزی
مجسمه سازی با ماده برنز، روند پیچیده ای را داراست که به صورت مستقل در چین، امریکای جنوبی و مصر رشد یافت.ریخته گری برنزی از ابتدا نیاز به شکل اجرا شده طرح از جنس گل، گچ و یا موم دارد.که بعدا، بعد از اینکه برنز ذوب شده در قالب ریخته می شود و خارج می شوند.در دوره رنسانس فن خاصی از ریخته گری برنز شکل گرفت که در طی آن ابتدا نمونه مومی اثر درست می شد و سپس قالبی نرم از جنس لاستیک از آن گرفته می شد و درون آن با موم یا پارافین پر می شد.
سپس این قالب با ماده ای مانند گل رس که ضد حرارت است محاط می شد و به کل آن حرارت داده می شد که در طی آن پارافین یا موم ذوب شده و به جای آن برنز مایع در دمای 1200 درجه، در داخل قالب ریخته می شد و پس از سرد شدن مجسمه شکل می گرفت. این تکنیک در افریقا بسیار مورد کاربرد بوده است.
مجسمه های برنزی بسیار معروفی بر جای مانده اند که در زیر به شرح آن پرداخته می شود:
- دختر رقصنده :مجسمه برنزی مربوط به حدود 2500 قبل از میلاد – از تمدن هاراپان در هند.
- ذخائر پلاک های برنزی و مجسمه های برنزی یافت شده از حوضچه رودخانه زرد در چین مرکزی که به دوره شانگ بر می گردند.
- دروازه های بهشت (Gates Of Paradie) خالق : لوزنرو گمیبرتی(Lorenzo Ghiberti)
- دروازه های جهنم (Gates Of Hell)خالق: آگوست رودن
- مرد پیاده (Walking Man I) خالق : جاکومتی (Giacometti)
مجسمه سفالی
ساخت مجسمه های سفالین که از دوره پارینه سنگی شروع شد یکی از محبوب ترین انواع مجسمه هستند، چرا که گل رس بسیار شکل پذیرست همچنین ارزان بودن و سبکی و پایداری آن از جمله خصوصیات حائز اهمیت این ماده است. از گل رس نه تنها برای ساخت فرم هایی که بعدها از روی آن، قالب گرفته می شود استفاده می شود بلکه برای ساخت مجسمه های کامل سفالینی هم استفاده می شود. از اولین انواع مجسمه های سفالین می توان مجسمه ونوس دولنی را نام برد که مربوط به حدود 26000 تا 24000 سال ق.م می باشد. پیکره ای از جنس سرامیک بوده و در جمهوری چک یافت شده است.
مجسمه های سنگی
مجسمه سنگی که به نظر میرسد قدیمی ترین مجسمه های ساختمانی درتزئین خارجی بناها بوده اند، در دوره نوسنگی بسیار رایج بودند. از نمونه های آثار ارزشمند آن می توان به مجسمه سنگ بازالت به نام (ونوس برکات رام) که مربوط به حدود 230،000 سال قبل از میلاد مسیح می باشد و مجسمه کوارتز به نام ونوس تن تن مربوط به حدود 200،000 سال قبل از میلاد مسیح و یا حتی قدیمی تر اشاره کرد از آن پس، می توان در میان حجم های سنگی به سری ستونهای فیگوراتیو و نقوش تزئینی بدنه خارجی کلیساهای جامع گوتیک اروپا اشاره کرد. نمونه های این بناهای مذهبی، کلیسای شارتر، نوتردام آمن، ریمز و کلن (همگی مربوط به 1300-1150 میلادی) اشاره کرد. در استفاده از سنگ در مجسمه سازی با 3 گروه اصلی سنگها مواجه می شویم:
- گروه ایگنوس یا آتشین (Igneous) مانند سنگ گرافیک
- گروه سنگهای رسوبی (Sedimentary)نظیر سنگ ماسه ای
- گروه سنگ های متامورفیک نظیر سنگ مرمر
از سنگ مرمر ایتالیایی در هنر روم باستان و رسانس توسط هنرمندانی نظیر دوناتلو و میکل آنژ استفاده می شد، اما در یونان از سنگ مرمر خاصی که در اطراف آتن یافت می شد در ساخت پارتنون استفاده میشد. مجسمه های ایرلندی در اواخر سده میانه از گرانیت ساخته می شدند.
برترین نمونه های مجسمه مرمرین به شرح زیر می باشند:
- ونوس میلو (Venus de Milo) خالق : آلکزاندروس Alexandros
- لائوکون و و پسران (Laocoon And His Sons)
- پیتا (Pieta) (99-1497) توسط میکل آنژ
- داوید (David)
- شادی مادام ترها (Ecstasy of St Teresa) خالق : برنینی – هنرمند سبک باروک
- بوسه (The Kiss) خالق : آگوست رودن
مواد دیگر مورد استفاده در ساخت مجسمه
از دیگر مواد استفاده شده در مجسمه سازی می توان به عاج و استخوان و صدف و سنگهای نیمه قیمتی مرجان و …نام برد. عاج ماده ای متراکم و سخت و سفید خامه ای رنگ است که در پستانداران رشد کرد. برای سده های متوالی، از این جنس در ساخت وسایل و آلات استفاده شده در کلیساها و اماکن مبارکه استفاده می شده. مرکز اصلی پیدایی این ماده در آفریقای شمال و هندوستان هستند. البته از عاج شیر ماهی اقیانوس اطلس و استخوان نهنگ نیز در اوپای شمالی استفاده می شده است.
از جمله قدیمی ترین نمونه های مجسمه های عاجی و استخوان می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- ونوس کاستنکی Venus of Kostenky 22000 سال ق.م
- شیر مرد هولن اشتاین Lion Man of hohlenstein Stadel
از جمله مجسمه های ساخته شده از سنگ های قیمتی می توان به مجسمه کوچک بین النهرین به نام قوچ بیشه Ram in a thicket مربوط به 2500سال ق.م ساخته شده از ورق طلا ، مس و فیروزه است. در عصر مورن امروزی و در سده 20 میلادی، از مواد ثانویه ای نظیر بتن، فایبرگلاس، آلومینیوم ، لاستیک، پاپیه ماشه، اجزای دوچرخه، شیشه رنگی و مواد بازیافتی درساخت مجسمه استفاده می شود.
مجسمه سازی در قرن 20 ام :
در طول قرن 20 میلادی تعریف و مفهوم هنر مجسمه، رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. با رشد و توسعه انواع وسایل و ابزار و تکنولوژی روز، آثار معاصر حال در انواع مختلفی خلق می شوند، به طوریکه دیگر نمی توان در تعریف و توضیح این هنر به سراغ همان عوامل سنتی تا قبل از دوره معاصر رفت که تنها آنرا هنری ثابت و ساکن و فقط در حال تجسم اشیاء به طرزی خلاقانه می خواند. هنر مجسمه سازی هم اکنون به عنوان نوعی از خلق مطرح است که روز به روز به رشد تکامل نوینی دست می یابد.
مجسمه های مربوط به قبل از قرن بیستم 4 مشخصه داشتند :
- تنها گونه هنر سه بعدی بودند.
- هنری نمودگرا بود ( representational )
- نوعی از هنر بود که به صورت شی ء جامد تعریف شده بود که هیچ حرکتی ندارد.
- مجسمه سازان در ساخت ، تنها از دو روش حکاکی و شبیه سازی بهره می بردند.
ایشان یا به حک کردن مستقیم بر روی چوب و سنگ و … می پرداختند و یا با استفاده از موادی نظیر گل رس و موم و یا گچ فرم مورد نظر را می ساختند. تمامی مدل های بکار برده شده نیز برگرفته از مجسمه های یونانی و روم باستان و مکتب کلاسیک بود. اما امروزه دیگر این هنر تنها به نوع مواد و روش های ساخت آن محدود نمی شود. امروزه نه تنها مجسمه سازی نمودگرا نیست بلکه بسیار تجریدی و انتزاعی بیان می شود.
مجسمه های امروزه می توانند هم جامد و ایستا باشند و هم پویا و قابل حرکت. نه تنها می توانند مورد حکاکی قرار بگیرند و یا دچار شبیه سازی می شوند که می توان آنها را از سر هم کردن مواد مختلف و چسباندن مواد درست کرد.
مطالب مرتبط:
مجسمه سازی چیست ؟
مجسمه فیگوراتیو چیست ؟
تاریخچه مجسمه سازی
منبع: پویا اندیش