شرایط رشد و نحوه نگهداری شمعدانی معطر
شمعدانی عطری
نام انگلیسی: Rose geranium
نام علمی: Pelargonium graveolens
خانواده: Geraniaceae
موطن اصلی شمعدانی عطری قاره آفریقا
مشخصات شمعدانی عطری :
شمعدانی عطری گياهان اين تيره عموماً علفی و ندرتاً حالت چوبی بخود می گيرند. كه اين حالت چوبی شدن در قاعده ساقه ها قابل رؤيت می باشد و بسيار ترد و شكننده میباشد
گياهانی هستند كه در مناطق سردسير يك ساله و در مناطق گرمسير به صورت چند ساله نيز يافت می شوند و از نظر شكل ظاهری نيز با يكديگر تفاوت نشان می دهند
ساختمان برگ از يك دمبرگ اصلی و يك برگ در انتها تشكيل يافته است. دمبرگ ها و برگ ها متناوب و پوشيده از كرك می باشد. لبه های برگ دارای بريدگی هايی بوده كه به برگ يك حالت پنج های می دهد مخصوصاً در جنس پلارگونيم در اثر مالش برگ ها بوی مليحی استشمام می شود كه مربوط به اسانس آن می باشد
ساقه از محل قاعده دارای انشعابات زيادی می باشد. كه ارتفاع گياه را تعيين می كند كه به ۹۰ – ۷۰ سانتی متر می رسد. گل ها نر و ماده منظم شامل پنج كاسبرگ آزاد يا متصل بهم در قاعده و پنج گلبرگ می باشد. مادگي از پنج برچه تشكيل می يابد كه در هر يك ۱۰ – ۱ تخمك جای دارد. تخمدان آنها پس از رسيدن به ميوه خشكی تبديل میشود. گل ها به رنگ بنفش, قرمز و صورتی ظاهر می شود
شرایط آب و هوایی
ژرانيوم و پلارگونيم گياهانی هستند طالب آب و هوای گرم همراه با آب فراوان كه در ارتفاعات ۱۲۰۰ – ۴۰۰ متر كشت می شوند. در اين شرايط هوا نبايد مرطوب باشد چون باعث بيماری زنگ شده و باعث ريزش برگ ها می شود كه خود مستقيماً در ميزان اسانس تأثير می گذارد, همچنين هوای خيلی خشك همراه با باد های گرم باعث كاهش ميزان اسانس می شود. در مناطقی كه شرايط آب و هوايی گرم داشته و متوسط درجه حرارت در زمستان به ۸ – ۵ درجه سانتی گراد بالای صفر می رسد و در زمستان يخبندان وجود ندارد ژرانيوم و پلارگونيوم به صورت چند ساله كشت می شوند و يك نوبت كشت برای ۶ – ۵ سال كافی بوده و بعد از سال ششم به علت كاهش ميزان اسانس بايد تجديد كشت شوند
در مناطق گرمسير كه گياه به صورت چند ساله كشت می شود در اثر گرمای شديد برگ ها به طرف پايين افتاده و ميزان اسانس كاهش پيدا می كند اما خود گياه نسبت به شرايط مقاوم است. به علت حساسيت گياه پلارگونيم و ژرانيوم به درجه حرارت های پايين كمتر از ۲ درجه سانتی گراد كه باعث از بين رفتن گياه می شوند در مناطق معتدل و سردسير به صورت گياه يك ساله كشت می شوند. در مناطقی كه زمستان های ملايم دارد می توان با پوششی از كود پوسيده و خاك برگ پس از آخرين برداشت ريشه ها را برای سال بعد محافظت نمود
خاک مناسب شمعدانی معطر :
به طور كلی شمعدانی نسبت به نوع خاك حساسيت نشان می دهد. كشت آن در خاك های لومی با زهكشی مناسب ایده آل می باشد . اگر خاك حاصلخيز مملو از مواد آلی و هوموس باشد از خود عكس العمل مثبت نشان می دهد. پلارگونيوم و ژرانيوم در خاكی با خلل و فرج كه رطوبت در فصل زمستان و در فصل بارندگی در خود نگه ندارد رشد می كند. خاك هاي رسی كه باعث ماندن آب در زمين شد باعث پوسيدگی ريشه شود و عدم زهكشی آب و ماندن آن در خاك باعث يخبندان شده و ريشه ها صدمه می بينند
خاك های رسی و آهكی باعث كاهش ميزان اسانی می شوند. خاك های ماسه و سبك با مواد غذايی فراوان بيشترين نتيجه را می دهد
ميزان اسانس در اثر خشكی خاك كاهش می بايد اما كيفيت اسانس نسبت به گياهانی كه مرتبا آبياری می شوند بهتراست. خاك های سبك ميزان اسانس بيشتری نسبت به خاكهای سنگين (رسي) دارند. پی اچ خاک بین ۸ -۷ برای این گیاه مناسب می باشد
مشخصات اسانس
مواد تشكيل دهنده روغن فرار ژرانيوم شامل ژرانيول, سيترونلال, لينئول, ترينئون و الك ها می باشد. اسانس آن كمی شبيه اسانس گل رز می باشد. دارای رنگ سبز روشن می باشد. اين اسانس خصوصاً موقعی ارزشمند است كه محتوی مقادير بيتشری سيترونلال باشد. با رفع دی متيل سولفايد از اسانس ژرانيوم بوسيله ماندن و كهنه شدن يا بوسيله خروج هوا بوی اسانس عموماً بهتر می شود. برای افزايش خصوصيات فيزيكوشيميايی اسانس بايد آنها را در ظرف دربسته و دور از نور به مدت يك سال نگهداری نمود. بسته بندی نادرست خصوصاً برای مدت طولانی و در ظروف نيمه پر و در مكانی با آب و هوای گرم باعث تغييرات در كيفيت اسانس می شود. نگهداری اسانس تحت شرايط كنترل شده بوی اسانس را اصلاح می كند. اسانس هاي تقطير شده بويی شبيه بوي گياه اصلی را دارند ولی بعد از يك تا دو سال بوی قوی تر و يكدست تری پيدا می كند.
از اسانس ژرانيوم و پلارگونيوم درصنعت عطرسازی و ساخت لوازم آرايشی استفاده می شود
ترکیبات اسانس: متیل اوژنول، فنچون، لیمونن، فلاونول (مایریستین، گوارستین و کامپفرول)، پروانتوسیانید، اسید الاژیک و الاژیتانیین
خواص اسانس: آرامبخش، اشتها آور، ضد افسردگی، مناسب امراض پوستی، طعم دهنده و عطری
مراحل كاشت شمعدانی عطری :
انتخاب زمين: با توجه به نكاتی كه در قسمت شرايط خاك گفته شد زمين كشت را انتخاب كرده زمين بايد آفتاب گير و بدور از سايه درختان و احيانا ساختمان باشد. شمعداني به نور مستقيم آفتاب نياز فراوان دارد و در شرايط نور كافی ميزان اسانس افزايش می يابد. همچنين آب تحت الارضی نبايد بالا باشد چون باعث پوسيدگی ريشه می شود
تهيه زمين: براي تهيه زمين بعد از مطالعات مقدماتی شامل تعيين بافت خاك, تعيين پی اچ و تجزيه و آناليز مواد موجود اقدام به تهيه زمين می نماييم. در صورت فقر غذايی زمين بايد مواد غذايی لازم شامل كود دامی و كودهای شيميايی فسفاته و پتاسه را به خاك اضافه نموده و عمليات شخم در پاييز انجام گرفته تا دوباره به محض مساعد شدن شرايط آب و هوايی زمين جهت كشت آماده باشد. عمق شخم ۳۰ – ۲۵ بوده و پس از آن جهت خردكردن كلوخه ها و از بين بردن بقايای علف های هرز و مخلوط نمودن كود با خاك يك نوبت ديسك زده تا زمين كاملا آماده شود
نحوه كشت و تكثير شمعدانی عطری :
تكثير شمعداني بيشتر توسط قلمه صورت می گيرد. در مناطق سردسير با زمستان های سرد كه نمی توان گياه اصلی را براي چندين سال در زمين نگهداری نمود. اقدام به تهيه خزانه در گلخانه با شرايط حرارت و رطوبت قابل كنترل می نماييم. براي تكثير ابتدا بيشتر كشت مناسب كه مخلوطی از دو سوم ماسه و یک سوم خاک برگ پوسیده (هوموس) را آماده می نماييم. و آنرا به قطعات با اندازه مناسب تقسيم نمود تا عمليات آبياری و وجين و ساير موارد نگهداری قابل كنترل باشد. سپس در داخل خزانه به فاصله ۳ – ۲ سانتی متر قلمه ها را كشت می نماييم بدين ترتيب كه با فرو بردن ميخك هايی گودالی در زمين به عمق ۶ – ۵ سانتی متر ايجاد نموده به نحوی كه دو سوم قلمه داخل ماسه قرار گیرد. پس از كاشت آنها را آبياری می نماييم. در ابتدای امر بايد از نور مستقيم آفتاب محافظت شوند براي اين كار می توان از حصير يا شاخ و برگ درختان به عنوان سايه بان استفاده نمود. آبياري در ابتداي امر بايد با فاصله نزديك و حجم كم صورت گيرد. زيرا آبياري زياد باعث پوسيدگی ريشه می شود. اين روال تا ريشه دار شدن قلمه ها ادامه دارد و پس از ريشه دار شدن قلمه ها فاصله آبياري بيشتر می شود. به نحوي كه گاهی فاصله آبياری به دو هفته می رسد. پس از حدود ۶۰ – ۴۵روز كه قلمه ها ريشه دار شدند و در اين مدت بايد شرايط رطوبت و حرارت تحت كنترل بوده و در حداقل ميزان خود بوده تا از رشد رويشی قلمه ها جلوگيری شود. زيرا در فضای كم در رقابت برای جذب نور بوده و قلمهها حالت علفی بخود پيدا می كنند و در موقع انتقال ايجاد مشكل می نمايد. در طول دوره نگهداری عمل تهويه بايد صورت گيرد زيرا رطوبت بالا در اين مدت باعث بيماری زنگ می شود و برگ ها زرد شده و ريزش می كنند
در طول مدت نگهداری رطوبت در روز كمتر از ۴۰ درصد و در شب بيشتر از ۸۰ درصد نباید باشد
زمان تهيه قلمه زمانی است كه رشد رويشی گياه اصلی متوقف شده است. در اين مدت از ساقه هايی كه نه زياد علفی و نه زياد چوبی باشند اقدام به تهيه قلمه می نماييم. قلمه ها بايد ۳ – ۲ جوانه و ۲۰ – ۱۵ سانتی متر داشته باشند. لازم است جهت كاهش تبخير و تعرق برگ ها قلمه حذف شوند وجود یك عدد برگ در انتهاي قلمه بلامانع است
انتهای قلمه كه در زمين قرار می گيرد بايد مورب بريده شود تا سطح جذب و سطح تماس با خاك افزايش پيدا كرده و اين امر در ريشه دهی آن كمك می كند. همچنين بهتر است عمل برش از زير يك جوانه برگ صورت گيرد. و اين عمل بايد با وسيله تيزی مانند قيچی باغبانی بايستی صورت گرفته تا به جوانه آسيبی وارد نشود. قلمه های گرفته شده نبايد در معرض نور خورشيد قرار گيرند زيرا رطوبت خود را از دست می دهند
در صورت رشد بيش از حد قلمه ها اقدام به حذف جوانه انتهايی جهت جلوگيری از رشد می نماييم. درجه حرارت در طول دوره نگهداری نبايد از ۲۰ درجه سانتی گراد بالاتر رفته و به علت طولانی بودن دوره نگهداری كه گاهاً به ۷ – ۶ ماه ميرسد بايد درجه حرارت پس از ريشه دهی در حداقل دماي ممكن نگهداری شود. اما از ۵ – ۳ درجه سانتی گراد كمتر نشود. در بهار بعد از برطرف شدن سرمای بهاره و خطر يخبندان می توان قلمه های ريشه دار را به زمين اصلی منتقل نمود. در اين صورت با وسيله ای مانند بيل قلمه ها را از قسمت زيرين به نحوی از بستر خارج می نماييم كه آسيبی به ريشه ها وارد نشود. و سريعاً به محل كشت منتقل می كنيم. اگر چنانچه فاصله محل خزانه تا محل كشت اصلی زياد باشد بايد قلمه ها را در جعبه های مخصوصی بسته بندی نمود و جهت كشت ارسا ل نمود. قلمه ها را در زمين اصلی روي خطوطی كه فاصله آنها ۱۰۰ – ۹۰ سانتی متر و در هر هکتار ۳۰ – ۲۸ هزار قلمه و فاصله دو بوته ۴۰ – ۳۰ سانتی متر باشد کشت می نماییم. سعی شود در هنگام كشت پای بوته ها فشرده شود تا هوای آن خارج شده و از خشك شدن ريشه ها جلوگيری شود. بعد از كشت بايد اولين آبياری صورت گيرد. بعد از كشت قلمه های يك ركود نسبی مشاهده می شود كه در اين حالت با يك تغذيه كودی به موقع می توان به رفع اين حالت اقدام نمود
داشت
آبياری (نياز آبی) شمعدانی پلارگونيم و ژرانيوم از نظر احتياج به آب فوق العاده حساس می باشد. اگر آبياری صحيح صورت گيرد سريعاً توسعه می يابد و در مناطق گرمسير در يكسال می توان دو نوبت برداشت نمود. آبياری يكی از فاكتورهای مهم در كشت پلارگونيم و ژرانيوم می باشد. بدون آب ممكن است در اثر آب و هوای خشك گياه از بين برود. شرايط كشاورزي به طور عمومی تا ثير قابل توجهی بر روی كيفيت اسانس دارد. در صورتيكه شرايط خشكی ايجاد شده و ادامه داشته باشد رشد گياه به تأخير می افتد
فاصله آبياری قبل از خشك شدن سطح خاك بمدت ۳ روز می باشد. مقدار آب و مراحل آبياری در كشت بستگی به خشكی محيط و جنس زمين دارد. موقع آبياری را از روي علائم ظاهری بوته ها و تغيير رنگ شاخ و برگ به رنگ سبز تيره می توان تشخيص داد. در كشت تحت سيستم آبياری قطره اي كه در دو طرف خطوط لوله فرعی به فاصله ۵۰ سانتی متر از یکدیگر و فاصله بوته ها ۴۰ – ۳۰ سانتی متر ارتفاع گیاه حدود ۶۰ – ۴۰ سانتی متر رسیده بود. میزان اسانس آن ۱۴/۰ درصد بوده است
آبياری م يتواند به طرق مختلف انجام گيرد. مانند آبياری فاروئی يا شياری كه در اين صورت بوته ها در قسمت روی پشته ها قرار گرفته و بدون اينكه آب مستقيماً با ساقه ها در تماس باشد آبياری می شود. و بخاطر اينكه ژرانيوم و مخصوصاً پلارگونيوم به بوته ميری حساس می باشند روش مناسبی است. زيرا اسپورهای قارچ ها و نماتد در اثر شناور شدن در آب خود را به گياه می رسانند و باعث آلودگی گياه می شوند. روش آبياری قطره اي دارای محاسنی چون عملكرد مناسب و صرفه جويی در مصرف آب و كنترل علف ها می باشد
زمان و نحوه كود دهی شمعدانی معطر :
در هنگام تهيه زمين ميزان ۳۰ – ۲۰ تن كود دامی پوسيده در هكتار پخش نموده و با خاك مخلوط می نماييم. همچنين ميزان ۲۰۰ كيلو در هكتار كود فسفات آمونيم را همراه باشخم پاييزه با خاك مخلوط می نماييم. علت اين امر اين است كه اگر چنانچه در ابتدای كشت اقدام به اين عمل نماييم در ابتدای رشد گياه نخواهد توانست از اين كود استفاده كند. كود اوره در طی دوران رشد در صورت مشاهده علائم زردي ناشی از كمبود ازت به ميزان ۲۰۰ – ۱۵۰ کیلو در هکتار هكتار داده می شود و نيازی به مخلوط كردن با خاك نمی باشد. در طول دوره رشد ۳ – ۲ نوبت باید کود سرک اضافه نمود. البته ميزان نيازكودی گياه با توجه به جنس خاك و ميزان مواد آلی آن متفاوت است
بيماری ها
تعدادی از بيماری های گياهی بر روی تيره شمعدانی فعاليت می كنند. عوامل مهم بيماری زا در شمعدانی قارچ ها, باكتری ها, و نماتد ها می باشند. برای كنترل آنها با استفاده از روش های شيميايی, اجراي تناوب زراعی, رعايت نكات صحيح بهداشتی زراعی تأمين حاصلخيزی خاك, شرايط آبياری مطلوب, از بين بردن بوته های آلوده و باقيمانده گياهان و كنترل علفهای هرز در كنترل عوامل بيماری زا مؤثر ميباشد. از بيماری های قارچی مي توان به موارد ذيل اشاره نمود
بيماری پوسيدگی ريشه در شمعدانی معطر :
قارچ های مختلفی نظير پی تيوم، فوزاریوم، فیتوفترا سبب پوسیدگی ريشه و گاهاً بوته ها می شوند. اين قارچ ها اكثراً خاكزی بوده و از طريق هوا نيز قابل انتشار می باشند. تناوب های زراعی مناسب, بيشتر كردن فاصله آبياری جهت كاهش رطوبت و سيستم آبياری مطلوب جهت جلوگيري از تماس مستقيم آب با گياه از راههای مبارزه با آن م يباشد و در صورت مشاهده آلودگی حذف بوته های آلوده راه مؤثری می باشد. از جمله عوامل پوسيدگی ريشه می توان به نماتد اشاره نمود كه باعث پوسيدگی ريشه می شود و بوته های آلوده حالت سبز خشك به خود می گيرند و ريشه ها حالت قهوه ای و مغز ساقه ها نيز حالت قهوه ای به خود می گيرد
از جمله بيماری های ديگر كه رطوبت زياد باعث بوجود آمدن آن می شود می توان به زنگ اشاره نمود. اين بيماری بيشتر در خزانه كه تراكم بيشتر و در گلخانه هاكه رطوبت زياد می باشد قابل مشاهده است. زيرا قارچ ها كاملاً رطوبت پسند بوده و تحت شرايط مرطوب خساراتی را بوجود می آورند. علائم بيماری به صورت جوش هايی با نقاط قرمز كوچك كه بعداً قهو ه ای تيره می شوند روی برگ ها ظاهر می شوند. برگ های مبتلا زرد و سپس قهوه اي و خشك شده و در صورت ادامه آلودگی ريزش می كنند. كاهش رطوبت با تهويه مناسب در گلخانه ها, رعايت فواصل آبياری و كاهش تراكم بوته ها در جلوگيری از بروز اين بيماری مؤثر می باشد
برداشت
با توجه به اينكه مصرف پلارگونيوم و ژرانيوم به طور اخص در تهيه اسانس می باشد. لذا زمان برداشت بايد موقعی باشد كه حداكثر اسانس را بتوان از حجم معينی از گياه بدست آورد. برداشت هنگامی صورت می گيرد كه گياه حداكثر رشد رويشی را نموده و در حال شكوفه كردن است. در مناطق سردسير و معتدل ممكن است يك چين كامل و يا احياناً دو چين در سال برداشت شود ولی در مناطق گرمسير چندين چيندر سال برداشت صورت می گيرد. اولين برداشت ممكن است ۶ ماه بعد از انتقال قلمه ها به زمين اصلی صورت گيرد كه اين مدت بستگی به شرايط آب و هوايی و تغذيه ای دارد. برداشت دوم بستگی دارد به رشد برگ های جديد كه قبل از رسيدن سرما بايد برداشت صورت گيرد. برداشت با دست و بوسيله داس هاي مخصوصی انجام می گيرد. در هنگام برداشت چنانچه به عنوان گياه يك ساله كشت می شود از محل قاعده ساقه عمل برش صورت می گيرد و در صورتی كه به صورت چند ساله باشد از بالای ساقه برداشت صورت گيرد تا جوانه های كافی برای رشد بعدی وجود داشته باشد. در بعضی مناطق كه دو چين برداشت صورت می گيرد ۷۰ % اسانس مربوط به برداشت اول و ۳۰ % مربوط به برداشت دوم می باشد. اولين برداشت دارای بيشترين اسانس و بهترين كيفيت می باشد. مزارع كهنه ميزان اسانس كمتری نسبت به مزارع نو دارند
خواص درمانی شمعدانی عطری :
شمعدانی آرام بخش و ضدافسردگی است و خواص گندزدایی و ضد عفونی کنندگی، کاهش تورم و کنترل خونریزی دارد. تمام اعضای گیاه، قابض هستند. در مصرف داخلی برای درمان دردهای قبل از قاعدگی و مشکلات یائسگی، تهوع و دل آشوبه، التهاب لوزه ها و ضعف گردش خون به کار می رود. در استعمال خارجی برای درمان جوش های غرور جوانی، بواسیر، اگزما، سوختگی ها، کچلی و شپش مصرف می شود. از برگ های آن به حالت تازه در تمام طول سال می توان استفاده کرد. اسانس (روغن فرار) استخراج شده از برگ های آن برای عطر درمانی به کار می رود
اسانس ژرانیوم، ضدعفونی کننده و ضد تب است. در عطرسازی و تهیه ی گرد دندان، پمادها و فرآورده های زیبایی مصرف می شود. شمعدانی عطری برای پوست هایی که نقاط چرب دارند ارزشمند است. بنابراین بسیاری از شرکت های تولید مواد آرایشی و بهداشتی از عصاره ی گیاه برای تولید محصولات مختلف از جمله کرم ها و لوسیون ها بهره می برند
ژرانیوم از تیره گیاهان معطر، ضد درد، ضد اضطراب، ضد افسردگی، مسکن و آرام بخش است
موضوع : شرایط رشد و نحوه نگهداری شمعدانی معطر
مطالب مرتبط :
چگونگی پرورش و نگهداری از گل شمعدانی
بهترین گیاهان دارویی برای پرورش در خانه
معرفی و روش نگهداری گل صد تومانی یا پائونیا
آموزش کاشت و برداشت فلفل در خانه
روش کود دهی به گل ارکیده