گلوکوم چیست؟ تشخیص و درمان بیماری آب سیاه چشم چگونه است؟
گلوکوم یا آب سیاه یک گروه از بیماریهای چشم است که موجب کاهش بافت عصبی عصب بینائی و افزایش بافت غیر عصبی این عصب شده و نوع مشخصی از اختلال بینائی را در افراد مبتلا ایجاد می نمایند. علت آسیب دیدن عصب بینائی در آب سیاه معمولا بالا رفتن فشار چشم است ولی در افرادیکه فشار چشم طبیعی دارند ولی عصب بینائی آنها به علت بیماریهایی مثل بیماری قلبی و دیابت ضعیف است نیز آب سیاه ممکن است ایجاد شود.
مایع زلالیه
مایع داخل چشم یا مایع زلالیه از اجسام مژگانی که در پشت عنبیه قرار دارند ترشح می شود و پس از تغذیه عدسی از مردمک عبور کرده و لایه های داخلی قرنیه را تغذیه مینماید و سپس از زاویه چشم خارج می شود . در چشم سالم مقدار ترشح مایع زلالیه با مقدار خروج آن از زاویه چشم برابر است به همین دلیل فشار چشم همواره در حد طبیعی 10تا 21 میلیمتر جیوه حفظ می شود.
لیست کلینیک های چشم پزشکی شیراز برای رزرو نوبت کلیک کنید.
لیست پزشکان متخصص چشم در شیراز برای رزرو نوبت کلیک کنید.
لیست پزشکان فوق تخصص گلوکوم (آب سیاه) در شیراز برای رزرو نوبت کلیک کنید.
عصب بینایی
عصب بینایی از بیش از یک میلیون رشته عصبی تشكیل شده است كه بصورت دسته ای از رشته ها گرد هم آمده اند. این عصب شبكیه (پرده نازک حساس به نور در قسمت عقب كره چشم) را به مغز متصل می كند. برای داشتن دید خوب، سالم بودن عصب بینایی ضروری است.
تأثیر گلوكوم برعصب بینایی
در بسیاری از افراد افزایش فشار داخل چشم سبب گلوكوم می شود. در جلوی چشم فضایی وجود دارد كه "اتاق قدامی" خوانده می شود. مایع شفافی همواره وارد این فضا شده و از آن خارج می شود و وظیفه تغذیه بافت های مجاور را بعهده دارد. به محلی كه مایع از اتاق قدامی خارج می شود اصطلاحاٌ "زاویه" گفته می شود كه محل تلاقی قرنیه و عنبیه است. زمانی كه مایع به زاویه می رسد از طریق یک شبكه اسفنجی شكل شبیه یک سیستم زه كشی از چشم خارج می شود.
گلوكوم زاویه باز از آنجا به این نام خوانده می شود كه زاویه ای كه مایع از آن خارج می شود "باز" است. با این حال، به دلایل نا مشخص، سرعت حركت مایع از خلال شبكه تخلیه كند است. كندی حركت مایع سبب تجمع آن و بالا رفتن فشار داخل چشم می شود و این افزایش می تواند سبب آسیب دیدن عصب بینایی و كاهش دید شود، مگر آنكه فشار چشم پایین آورده شود.
چه كسانی در خطرند؟
- افراد بالای ۴۰ سال
- كسانیكه در خانواده شان سابقه این بیماری وجود دارد.
علائم بیماری گلوکوم یا آب سیاه
آب سیاه چشم، نوع مزمن زاویه باز در ابتدا علامت خاصی ندارد. دید طبیعی بوده و دردی وجود ندارد. با ادامه یافتن بیماری، بیمار متوجه می شود كه هر چند اشیایی را كه جلویش قرار دارند خوب می بیند ولی اشیایی را كه در كنار قرار داشته و باید از گوشه چشم به آنها نگاه كند بخوبی نمی بیند.
بیمار مبتلا به گلوكوم در صورت عدم درمان ممكن است ناگهان متوجه شود كه "دید كناری" ندارد. درست مانند این است كه دارد از درون یک لوله به اطراف نگاه می كند. ادامه یافتن بیماری ممكن است سبب از بین رفتن باقیمانده دید حتی در مركز شده و بیمار كور شود.
انواع آب سیاه
هرگاه بدلیل بیماریهایی چون آب مروراید پیشرفته، التهاب داخل چشم و سندرم ICE مردمک مسدود شود مایع زلالیه پشت آن جمع می شود در نتیجه عنبیه به جلو رانده شده و زاویه چشم را می بندد و موجب آب سیـاه زاویه بسته می شود .
در آب سیـاه زاویه بسته فشار داخل چشم بطور ناگهانی به شدت بالا می رود و موجب تورم قرنیه، تاری دید، قرمزی و درد شدید چشم و حالت تهوع و استفراغ می شود .
آب سیـاه زاویه بسته بیماری نسبتا شایعی است بطوریکه از هر هزار نفر یک نفر به این بیماری مبتلا می شود.
آب سیـاه زاویه بسته در سنین 55 تا 65 سالگی شایع است و در خانم ها شایعتر از آقایان و در افراد دوربین شایعتر از افراد طبیعی است .
برای درمان آب سیاه زاویه بسته ابتدا بوسیله قرص و قطره های چشمی فشار چشم پایین آورده می شود و پس از آرام شدن چشم با لیزر یاگ با تکنیک PI درمان می شود.
در این بیماری زاویه چشم باز است ولی سلولهای موجود در زاویه چشم که مخصوص بیرون کشیدن مایع زلالیه از چشم هستند دچار نارسائی میشوند و نمی توانند مایع زلالیه را از چشم خارج کنند در نتیجه فشار چشم بالا می رود و بیمار مبتلا به آب سیـاه می شود.
رسوب رنگدانه و سلولهای التهابی در زاویه چشم نیز می توانند مانع خروج مایع زلالیه از چشم شده و بطور ثانویه فشار چشم را بالا ببرند و موجب آب سیاه زاویه باز شوند.
آب سیـاه زاویه باز در افراد بالاتر از 40 سال و در نزدیک بین ها شایعتر است .
آب سیـاه زاویه باز بیماری آرام و بدون علائم ظاهری است و تا مراحل بسیار پیشرفته که میدان بینائی را دچار اختلال شدید می کند فرد مبتلا متوجه ابتلا به این بیماری نمی شود.
- آب سیاه با فشار چشم طبیعی Normal Tension Glaucoma
یک نوع آب سیاه زاویه باز است که فشار چشم بیمار طبیعی است ولی عصب بینائی بدلیل ضعف ناشی از بیماری چون دیابت دچار آسیب دیدگی می شود.
گلوکوم زاویه باز با قطره های چشمی مثل تیمولل، بریموگان، کوبیوساپت که فشار چشم را پایین می آورند درمان می شود ولی اگر تست های تشخیصی و معاینه چشم بیمار نشان دهنده استمرار آسیب عصب بینائی باشد با عمل جراحی موسوم به فیلترینگ، فشار چشم پایین آورده می شود.
- آب سیاه کودکان Childhood Glaucoma
به گلوکوم زاویه باز که موقع تولد وجود دارد و یا در چند سال اول زندگی بروز کند گلوکوم کودکی گفته می شود.
آب سیاه کودکان یا بطور اولیه بدلیل اختلال در سلولهای زاویه چشم و یا بطور ثانویه بدلیل ابتلاء کودک به بیماریهای دیگر مثل نوروفیبروماتوز، رتینوبلاستوم، اشتورگ وبر و Aniridia ایجاد می شود.
با توجه به قابلیت انعطاف زیاد چشم در سالهای اول زندگی افزایش فشار چشم در این سنین می تواند موجب بزرگ شدن بیش از حد چشم و قرنیه و تورم و تغییر رنگ قرنیه به خاکستری روشن شود.
درمان آب سیاه کودکان جراحی چشم با تکنیک ترابکولوتومی است که با انجام این عمل فشار چشم کم شده و از آسیب بیشتر به عصب بینائی جلوگیری می شود.
قرص تاپی رامیت که برای درمان صرع ، افسردگی و سردرد تجویز می شود ممکن است موجب افزایش شدید و ناگهانی فشار چشم و آب سیاه حاد شود.
درد شدید چشم، سردرد و تورم قرنیه از علائم این بیماری است.
آب سیاه ناشی از قرص تاپی رامیت با تجویز قرص استازولامید و قطره های باز کننده مردمک درمان می شود.
تشخیص آب سیاه
برای تشخیص آب سیاه علاوه بر معاینه و اندازه گیری فشار چشم و معاینه عصب بینائی انجام تست های تشخیصی میدان بینائی، اندازه گیری ضخامت قرنیه، GDX و OCT عصب بینائی ضروری است علاوه بر آن وقتی بیمار تحت درمان داروئی و جراحی قرار میگیرد با این تست ها می توان به موثر بودن درمان، توقف و یا پیشرفت بیماری و نیاز به اقدامات درمانی تکمیلی پی برد.
بسیاری تصور می كنند كه در صورتی مبتلا به گلوكوم هستند كه فشار چشمشان بالا باشد اما همیشه چنین نیست. فشار بالای چشم خطر ابتلا به گلوكوم را افزایش می دهد. بالا بودن فشار چشم الزاما به معنای ابتلا به گلوكوم نیست.
ابتلا یا عدم ابتلا به گلوكوم بر اثر بالا بودن فشار چشم بستگی به میزان تحمل عصب بینایی در مقابل فشار بالای چشم دارد و این میزان در افراد مختلف متفاوت است.
هر چند فشار طبیعی معمولا بین 12 تا 21 میلی متر جیوه است، ولی حتی در این فشار نیز ممكن است شخصی به گلوكوم مبتلا باشد و این نشان می دهد كه معاینه چشم اهمیت بسیار زیادی دارد.
چشم پزشک برای تشخیص گلوكوم باید اقدامات تشخیصی زیر را انجام دهد:
- حدت بینایی (Visual Acuity): در این تست كه با استفاده از چارت های بینایی انجام می شود بینایی بیمار در فواصل متفاوت مشخص می شود.
- میدان بینایی: در این تست دید كناری (محیطی) بیمار اندازه گیری می شود. با توجه به اینكه از دست دادن دید كناری یكی از علائم گلوكوم است این تست به تشخیص بیماری كمك می كند.
- اتساع مردمك: در این تست با استفاده از قطره مردمك چشم بیمار متسع می شود و بدین ترتیب چشم پزشك دید بهتری برای معاینه عصب بینایی پیدا می كند. بعد از معاینه ممكن است دید نزدیك تا چند ساعت تار باشد.
- تونومتری: در این تست فشار مایع داخل چشم اندازه گیری می شود.
درمان گلوکوم یا آب سیاه به چه صورت است؟
هر چند گلوكوم علاج قطعی ندارد ولی درمان های رایج بیماری را كنترل می كنند و این تأییدی بر اهمیت تشخیص و درمان زودرس است. بیشتر چشم پزشكان گلوكومی را كه تازه تشخیص داده شده است با دارو درمان می كنند ولی تحقیقات جدید نشان داده است كه جراحی با لیزر، جایگزینی مطمئن و مؤثر است.
روش های درمانی گلوكوم شامل موارد زیرند:
- درمان دارویی: شایعترین نوع درمان زودرس گلوكوم درمان دارویی است. داروهای گلوكوم بصورت قطره های چشمی و قرص تجویز می شوند. این داروها به دو شكل سبب كاهش فشار داخل چشم می شوند. بعضی باعث كاهش تولید مایع در چشم شده و بعضی به تخلیه بیشتر مایع از درون چشم كمک می كنند.
داروهای ضد گلوكوم ممكن است تا چند بار در روز تجویز شوند. بیشتر بیماران عوارضی نشان نمی دهند ولی بعضی از این داروهای ممكن است سبب سردرد شده و یا بر روی اعضاء دیگر بدن عوارضی داشته باشند. قطره ها ممكن است سبب سوزش و قرمزی چشم شوند. داروهای ضد گلوكوم باید تا زمانی كه به كنترل فشار داخل چشم كمک می كنند مصرف شوند. از آنجا كه گلوكوم معمولا علامتی ندارد، گاهی بیماران داروی خود را قطع كرده و یا فراموش می كنند مصرف كنند. - جراحی با لیزر: جراحی با لیزر به تخلیه مایع از درون چشم كمک می كند. هر چند از این روش می توان در هر زمانی استفاده كرد ولی معمولا بعد از آزمایش درمان دارویی بكار می رود. در بسیاری موارد بیمار باید بعد از جراحی لیزری نیز دارو مصرف كند.
- روش های جراحی رایج: در جراحی گلوكوم، هدف ایجاد محل خروج جدیدی برای مایع داخل چشم است. هر چند چشم پزشک در هر زمانی ممكن است تصمیم به جراحی بگیرد ولی معمولا این كار را پس از شكست درمان دارویی و جراحی لیزری انجام می دهد.
جراحی در كلینیک یا بیمارستان صورت می گیرد. قبل از جراحی به بیمار داروهایی جهت آرام و شل شدن داده شده و سپس چشم توسط تزریق موارد بی حس كننده در اطراف آن بی حس می شود.
جراح قطعه كوچكی از بافت سفیدی چشم (صلبیه) را بر می دارد و این باعث بوجود آمدن كانال كوچكی برای عبور مایع درون چشم می شود. سپس قسمت سفید چشم كه برداشته شده است با لایه نازک و شفافی از ملتحمه پوشانده می شود. مایع از مجرای ایجاد شده و از زیر ملتحمه ای كه روی آن را پوشانده عبور كرده و از چشم خارج می شود.
بیمار پس از جراحی باید تا چند هفته از قطره های آنتی بیوتیک و ضد التهاب برای مقابله با عفونت و تورم استفاده كند. باید توجه داشت كه این قطره ها با قطره هایی كه بیمار قبلاً برای درمان گلوكوم مصرف می كرده است متفاوتند. بیمار باید همچنین بویژه در چند هفته اول پس از جراحی مرتباً ویزیت شود.
در بعضی از بیماران، جراحی حدود 80 تا 90 درصد در كاهش فشار مؤثر است. با این حال، اگر مجرای جدید كه طی جراحی بوجود آمده است مسدود شود ممكن است به جراحی دیگری نیاز باشد. در صورتیكه بیمار قبلاً تحت جراحی چشمی (نظیر جراحی كاتاراكت) قرار نگرفته باشد جراحی گلوكوم بهترین اثر را دارد.
باید بخاطر داشت كه با اینكه جراحی گلوكوم باقیمانده دید بیمار را حفظ می كند ولی باعث بهبود دید نخواهد شد. در واقع، دید بیمار ممكن است به خوبی دید قبل از جراحی نباشد، هر چند كه در صورت انجام ندادن جراحی در درازمدت بیمار ممكن است دید خود را كاملاً از دست بدهد.
جراحی گلوكوم نیز مانند هر جراحی دیگری ممكن است با عوارضی همراه باشد. این عوارض عبارتند از: آب مروارید، مشكلات قرنیه، التهاب یا عفونت داخل چشم و تورم عروق خونی پشت چشم. البته برای هر یك از موارد گفته شده درمان های مؤثری وجود دارد.
مطالب مرتبط:
دلایل خشکی و سوزش چشم
دلایل پرش پلک و تیک چشم
درمان تیرگی اطراف چشم
درمان خانگی عفونت چشم ، علل ایجاد و انواع آن
علل و درمان بیماری دوربینی چشم
اگر چشم هایی همیشه خشک و قرمز دارید بخوانید!
دانستنی‌های خشکی چشم ؛ عارضه شایع سالمندی
عادات و عوامل مضر برای چشم ها
بانک مشاغل برتر