معرفی ساز سنتی نی انبان
نی انبان یکی از قدیمیترین سازهایی است که در کشورهای زیادی آنرا به عنوان ساز اصیل میشناسند ولی شکل ظاهری آن مقداری با هم تفاوت دارد. در زمانهای قدیم مردمی که از جایی به جای دیگر میرفتند، این ساز را نیز با خود جابه جا میکردند وبا تغییر دادن شکل ظاهری آن، آن ساز را در منطقهٔ جدید مورد استفاده قرار میدادند و پس از مدتی جز سازهای سنتی آن منطقه در میآمد. با اینکه این ساز در کشورهای مختلف از نظرشکل و صدا تفاوتهایی دارد، ولی نمیتوان گفت که مشابه یکدیگر نیستند. این سازقدمتی بسیارکهن دارد لکن در اینکه قدمت و جایگاه اولیه آن کجا بوده است هنوز نمی توان بطور قاطع بیان نمود ولی بر اساس بعضی مطالب منتشر شده می توان گفت این ساز با قدمت هزاران سال قابل توجه برخی محافل و نوازندگان بوده است بعضی بر این باورند که نخست نی یا نای بوده است و بعدها این ساز توسعه یافته و مشک وانبان به آن افزوده شده است.یکی از فرضیه ها این است که اصل ساز نی انبان به خاور میانه بر می گردد و بعدها به اروپا برده شده و تکامل یافته است . دراین باره کتاب تاریخ موسیقی آکسفورد از اولین نی انبان یاد می کند که در منطقه «هیتات اسلاب» یافت شده است . تاریخ این نی انبان که به صورت مجسمه است به هزار سال قبل از میلاد میرسد.همچنین در جایی دیگر می خوانیم علیرغم این، آن که در باور عمومی این ساز ، به اسکاتلند یا اسپانیا بر می گردد ولی اولین نسخه این ساز چند قرن قبل ازمیلاد در خاورمیانه پیدا شده است که بسار شبیه سازی بوده که از نی هایی تشکیل و در مشکی که از پوست بز درست شده قرار می گیرد.همانطور که تمدن ها در خاور میانه در سرزمین های مدیترانه بسط یافته اند این مردم همراه با موسیقی ، خودساز را با خود آورده اند. در تورات سخن از نی انبان آورده شده است جایی که در سرآغاز و در فصل سوم گروه «نبوچاد نزار» «nebuchad nezzar» احتمالاً یک نوازنده نی داشته است .البته این نی انبان ها بدون مشک بوده اند. پس می توان نتیجه گرفت تاریخ نی انبان حداقل به ۲۵۰۰سال پیش می رسد. فرضیه دیگری وجود دارد که تاریخ نی انبان را به قبایل باستان ازجمله سومری ها و چاپلین ها و بابلی ها و آشوری ها یاپارسی ها نسبت می دهند و حتی جایگاه آن را آسیای نزدیک می دانند در این باره ویل دورانت در کتاب خود به نام تاریخ تمدن می نویسد.این بابلیان بوده اند که آلات موسیقی گوناگون از قبیل نای فلزی، سنتور، چنگ و نی مشکی وطبل وبوق ودایره داشته اند شاید به همین دلیل است که احمدی رشیدی در کتاب خود با عنوان سنگستان جلد اول احتمال می دهد که این ساز از سرزمین بین النهرین به بوشهر راه یافته است و نهایتاً مسیر صعودی را طی می کند.

معرفی ساز
این ساز کمی بزرگتر از دوزله معمولی (و گاه با هفت سوراخ) که انتهای قمیش دار آن به کیسهای به نام «انبان» الصاق و دقیقاً «هواگیری» شدهاست که از این نقطه الصاق هوا خارج و داخل نشود، در نزدیکی محل الصاق دوزله لوله دیگری به طول نامعین خارج شده (محل خروج این لوله نیز به دقت هواگیری شده) که نوازنده آن را به دهام میگذارد و از این طریق کیسه را پر باد میکند و در نتیجه فشاربازو آرنج بر روی کیسه که هنگام نواختن آن را زیر بغل گرفته است؛ هوا را به داخل لوله دوزله میفرستند و با انگشتان خود سوراخها را باز و بسته میکند. این ساز در کشورهای مختلف به نامهای گوناگون خوانده میشود ساختار و مشخصات: نی انبان سازی بادی است که در ساده ترین شکل خود از قسمتهای زیر تشکیل شده است: ۱- Blow Pipe یا لوله دمیدنی ۲- Chanter یا لوله صوتی ۳- Bag یا انبان در این ساز هوا از طریق لوله دمیدنی وارد انبان شده بدون آنکه برگشتی به خارج از آن داشته باشد. سپس با فشار بازوان نوازنده به انبان هوای لوله صوتی مرتعش شده و نوازنده قادر به نواختن ساز می گردد.نی انبان از نظر رده بندی جزء سازهای بادی زبانه دار ترکیبی می باشد. در نی انبان های مدرن علاوه بر بخشهای موجود، می توان لوله های واخوان را مشاهده نمود(Drone).این لوله ها، تامین کننده صداهای پدال بوده که یکنواخت و ممتد به گوش می رسند. لوله های واخوان دارای زبانه(Reed) بوده و طول های مختلف دارند. بعنوان مثال در نی انبان نواحی کوهستانی اسکاتلند می توان لوله های واخوان باس و تنور را مشاهده نمود. لوله صوتی(Chanter) به دو شکل متفاوت مشاهده می شود: استوانه ای مانند کلارینت با انتهای مخروطی شکل خود و با یک زبانه یا مخروطی مانند ابوآ با زبانه دوبل. لوله های واخوان نیز استوانه ای زبانه دار بوده و از چند تکه ساخته شده اند تا بتوان آنها را کوک نمود.این ساز در واقع دوزله است کمی بزرگتر از دوزله معمولی (و گاه با هفت سوراخ) که انتهای قمیش دار آن به کیسه ای به نام «انبان» الصاق و دقیقاً «هواگیری» شده است که از این نقطه الصاق هوا خارج و داخل نشود، در نزدیکی محل الصاق دوزله لوله دیگری به طول نامعین خارج شده (محل خروج این لوله نیز به دقت هواگیری شده) که نوازنده آن را به دهام می گذارد و از این طریق کیسه را پر باد می کند و در نتیجه فشاربازو آرنج بر روی کیسه که هنگام نواختن آن را زیر بغل گرفته است؛ هوا را به داخل لوله دوزله می فرستند و با انگشتان خود سوراخها را باز و بسته می کند.این ساز در واقع دوزله است کمی بزرگتر از دوزله معمولی (و گاه با هفت سوراخ) که انتهای قمیش دار آن به کیسه ای به نام «انبان» الصاق و دقیقاً «هواگیری» شده است که از این نقطه الصاق هوا خارج و داخل نشود، در نزدیکی محل الصاق دوزله لوله دیگری به طول نامعین خارج شده (محل خروج این لوله نیز به دقت هواگیری شده) که نوازنده آن را به دهان می گذارد و از این طریق کیسه را پر باد می کند و در نتیجه فشاربازو آرنج بر روی کیسه که هنگام نواختن آن را زیر بغل گرفته است؛ هوا را به داخل لوله دوزله می فرستند و با انگشتان خود سوراخها را باز و بسته می کند.نی انبان یکی از قدیمیترین سازهایی است که در کشورهای زیادی آنرا به عنوان ساز اصیل میشناسند ولی شکل ظاهری آن مقداری با هم تفاوت دارد. در زمانهای قدیم مردمی که از جایی به جای دیگر میرفتند، این ساز را نیز با خود جابه جا میکردند وبا تغییر دادن شکل ظاهری آن، آن ساز را در منطقهٔ جدید مورد استفاده قرار میدادند و پس از مدتی جز سازهای سنتی آن منطقه در میآمد. با اینکه این ساز در کشورهای مختلف از نظرشکل و صدا تفاوتهایی دارد، ولی نمیتوان گفت که مشابه یکدیگر نیستند.

این ساز کمی بزرگتر از دوزله معمولی (و گاه با هفت سوراخ) که انتهای قمیش دار آن به کیسهای به نام «انبان» الصاق و دقیقاً «هواگیری» شدهاست که از این نقطه الصاق هوا خارج و داخل نشود، در نزدیکی محل الصاق دوزله لوله دیگری به طول نامعین خارج شده (محل خروج این لوله نیز به دقت هواگیری شده) که نوازنده آن را به دهام میگذارد و از این طریق کیسه را پر باد میکند و در نتیجه فشاربازو آرنج بر روی کیسه که هنگام نواختن آن را زیر بغل گرفته است؛ هوا را به داخل لوله دوزله میفرستند و با انگشتان خود سوراخها را باز و بسته میکند.پیش از پرداختن به پیشینه نی انبان ناگزیر می باید پرونده نی جفتی را باز کنیم. زیرا نی انبان صورت تکامل یافته نی جفتی است که قدیمی ترین سند مربوط به آن را می توان در کتاب موسیقی الکبیر ابونصر محمد فارابی جست و جو کرد. وی در قرن چهارم هجری (حدود ۹۵۰ میلادی) دو نمونه از نی جفتی را شناسایی کرده و در کتاب خود به تصویر کشیده است. چنین به نظر می رسد در آن زمان این ساز را در جغرافیای بزرگی از ایران می شناخته اند. در حالی که امروزه، نی جفتی را تنها در استان های جنوبی کشور با همین نام، در کردستان با نام دوزله و در شمال خراسان با نام قشمه می توان ردیابی کرد.نی انبان، در جغرافیای بزرگی از خاورمیانه، شمال آفریقا و تقریباً تمام اروپا رواج دارد. به همین دلیل به درستی نمی توان گفت خاستگاه اصلی آن کجاست. هر چه باشد، در حال حاضر مهم ترین ساز سواحل خلیج فارس محسوب می شود. نام های گوناگونی دارد. در زبان فارسی با نام هایی همچون نی انبان، نی هنبان، هنبون و هنبونه شناخته می شود. در ترکیه آن را با نام تولوم می شناسند و در اروپای شمالی (انگلیس، ایرلند و اسکاتلند) به آن بگ پایپ bagpipe می گویند.
تاریخچه نی انبان
گفته می شود نی انبان در قرون وسطی در اسپانیا نواخته می شده است . تصاویری از نی انبان در کلیساهای رم و مونساتریس که در قرن ۱۱ کشیده شده و تصاویری از نوازندگان نی انبان در دادگاه شاه«آلفانسواکس اِل سابیو» که تاریخ آن به قرن سیزده بر می گردد. به عنوان مثال نوازندگانی در ترانه های ستایش مریم مقدس یافت می شود. در این تصاویر نوازنده ای دیده می شود که در حال نواختن سازی است با دونی و تصویری از دو نوازنده که در حال نواختن نی انبان هستند.در سوئد نیز نواختن نی انبان تاریخی طولانی دارد . تصاویری از نی انبان ونوازنده های نی انبان در کلیسا های سوئد وجود دارد که مربوط به قرن ۱۴ میلادی است .از میان کشورهای غربی ، ولزی ها از آخرین کشورهایی هستند که با ساز نی انبان آشنا شده اند ولی با وجود اینکه تاریخ نی انبان در این کشور کمتر و جدیدتر از بقیه کشورها است ، لیکن تاریخ مکتوبی که نشان دهنده قدمت این ساز می باشد ، در این کشور وجود ندارد.متاسفانه علیرغم اینکه در اواسط قرن ۱۹ از ولز رخت بر بست هیچ نمونه ای از نی انبان این کشور تا به امروز باقی نمانده است .در استونی نیز چون دیگرکشورها علیرغم تغیر موسیقی در یک دوره خاص هیچ گونه تحقیقاتی بر آن انجام نشده است و تاریخ حضور نی انبان در این کشور نیز مشخص نیست ، شاید منشاء ورود این ساز آلمانها باشند ولی با توجه به نفوذ موسیقی سوئد یر موسیقی این منطقه این احتمال وجود دارد که این ساز از سوئد وارد این کشور شده باشد.اطلاعات اولیه درباره نی انبان در شهرهای استونی به قرن ۱۵ و اوایل قرن ۱۶ برمی گردد.در سال ۱۴۸۴ میلادی در شهر ادینبورگ چندین نوازنده گرد هم جمع آمدند به گونه ای که اسم آن شهر را شهر نوازندگان نامیدند. بعد از آن شهرهای مختلفی مایل به دعوت از نوازندگان از نواحی مختلف شدند.پس از قرن اول ردپای نی انبان سنتی از هند و اسپانیا و از فرانسه تا مصر می بینیم علیرغم اینکه نی انبان بندرت تا اواخر دوره های میانه تصویرگری شد.به هر حال مشخص نیست که اولین مشک چه موقع و در کجا به ذهن انسان خطور کرد ولی قدیمی ترین آن در موزه «اشتات لیشه» برلین نگهداری می شود. به نظر می رسد که به عنوان نخستین تصویر از هر نوع نی انبان می تواند باشد که احتمالاً به دوران به جا مانده از قرن اول قبل از میلاد مسیح بر می گردد.

منبع: سیری در ایران
مطالب بیشتر:
موسیقی سنتی در ایران
آشنایی با آلات موسیقی (اسامی، سنتی و غربی)