مسجد وکیل شیراز، تلفیقی ناب از معماری و هنر ایرانی
مسجد وکیل یا مسجد سلطانی، مسجدی تاریخی مربوط به دوره زندیان در شیراز است که به دستور کریم‌خان زند ساخته شد. این مسجد در غرب بازار وکیل و در انتهای راستهٔ شمشیرگرها واقع شده است. این عمارت زیبا از وسعتی نسبتا بزرگ برخوردار بوده و به دلیل زیبایی و معماری به کار رفته در آن، یکی از بناهای محبوب و دوست‌داشتنی شهر شیراز است.
معماری مسجد وکیل شیراز
همانگونه که عنوان شد، در دوران حکومت کریم‌خان زند، مجموعه بناهای ارزشمند و باشکوهی طراحی و ساخته شد که امروزه به عنوان میراثی گران‌بها و قابل توجه نه تنها در سراسر ایران، بلکه در جهان شناخته می‌شود. مسجد وکیل شیراز با مساحتی بالغ بر 11 هزار متر مربع، 8660 متر زیربنا، معماری کم‌نظیر، حجاری‌های فوق‌العاده و بی‌نظیر، کتیبه‌های منقوش به خطوط نستعلیق، نسخ و ثلث و کاشیکاری‌های صورت گرفته در رنگ‌های زیبا و متنوع، زبان هر گردشگر، تاریخ‌شناس و علاقه‌مند به فنون معماری را به تمجید و سپاس از سازندگان و طراحان آن، خواهد گشود. دو لنگه در که در بخش ورودی مسجد تعبیه شده از ارتفاعی بالغ بر 8 متر و عرضی حدود 3 متر (برای هر لنگه در)، برخوردار است. ورودی بازار شمشیرگرها نیز در مجاورت این درها قرار دارد. درب ورودی به سمت دالانی متشکل از هشت ضلع باز می‌شود که از سقفی زیبا و منقوش به تصاویر کاشی‌کاری شده از گل و بته و عبارت زیبای لااله الاالله به خط کوفی تشکیل شده است.
اما شاید یکی از طرح‌ها و هنرهای معمار و سازندگان این اثر تاریخی که توجه دیگران را به خود جلب کرده است، 48 ستون زیبا و حیرت‌انگیز باشد که ماهرانه و با دقتی بسیار طراحی و ساخته شده است. سنگ‌کاری‌های (حجاری) صورت گرفته بر این ستون‌ها که علاوه بر بخشیدن شکوه و جلالی تحسین برانگیز، مسئولیت نگهداری سقف شبستان وسیع مسجد را برعهده دارند، در نوع خود جالب و ستودنی است. این بنای شگفت‌انگیز تاریخی از در ورودی، دالان، حیاط، شبستان بزرگ، شبستان زمستانی، محراب، منبری ساخته شده از مرمر، حیاط خلوت، دو ایوان، طاقی رفیع و با ابهت به نام طاق مروارید و قمست‌های مختلف دیگری تشکیل شده است. بنابر بررسی‌های صورت گرفته توسط معماران و باستان‌شناسان، ابعاد مسجد از قسمت بیرونی، از طولی برابر با 120 متر و عرضی بالغ بر 80 متر برخوردار است. همچنین مساحت بخش مربوط به مسجد نیز 9600 متر مربع برآورد شده است. معماری ستودنی و بسیار زیبای انجام شده در ساخت و احداث مسجد وکیل شیراز، نمونه‌ای از معماری ایران کهن است که هماهنگی قابل توجه و ملموسی را بین زیبایی‌های موجود در این جهان و فرهنگ مذهبی و دینی مردم آن دوران، خواهید یافت. البته نباید از سادگی تصاویر و خطوط معماری که در طراحی و زیباسازی آن استفاده شده است، غافل شد. با مشاهده‌ی رنگ‌های متنوع و زیبا و میناکاری‌های انجام شده بر دیوارها و قسمت‌های مختلف این مسجد وسیع، با مجموعه‌ای فوق‌العاده چشم‌نواز روبرو خواهیم بود. مجموعه‌ای که طبق توصیف پیرلوتی در سفرنامه به اصفهان، به کاخی لاجوردین و فیروزه فام تشبیه شده است.
در قسمت شمالی مسجد وکیل شیراز، طاق مروارید ساخته شده است که از دو گلدسته کاشی‌کاری شده و ارتفاعی برابر با 20 متر و عرض دهنه‌ای بالغ بر 12 متر تشکیل شده است. کارشناسان معتقدند که پهنای دهنه‌ی این طاق با احتساب جرزهای کاشی‌کاری شده در قسمت‌های چپ و راست طاق، به 20 متر نیز خواهد رسید. معماران و سازندگان مسجد وکیل، در چهار قسمت طاق مروارید، سه عدد طاق‌نمای کوچک و یک شاه تویزه تعبیه کرده‌اند. آن‌ها یکی از این طاق‌نماها را به عنوان راه ورودی به حیاط مسجد و سه طاق‌نمای دیگر را به عنوان جلو رواقی با عرضی برابر با 5 متر ساخته‌اند. هنرمندان این مجموعه‌ی تاریخی و باشکوه، سقف و جرزهای طاق مروارید را با کاشی هفت رنگ و تزئیناتی به صورت طرح‌های گیاهی و هندی پوشانده‌اند. همچنین آن‌ها ازاره‌ی بخش داخل طاق را از سنگ مرمر سبک و ازاره‌ی قسمت‌های جرزهای دو سمت چپ و راست طاق را از نقوش سنگ گندمک، ساخته‌اند. در قسمتی از طاق مروارید کتبیه‌ای قرار گرفته که تاریخ 1243 بر آن حک شده است. در بخش درونی طاق نیز کتیبه‌ای قرار دارد که آیاتی از قرآن را با خط ثلث بر آن حک کرده‌اند.
از دیگر نکات معماری و تزئینات به کار رفته در این مسجد زیبا می‌توان به بخش شبستان و قسمت سقف آن اشاره کرد. به نظر می‌رسد در گنبدهای بین تویزه‌ها تا جایی که از در ورودی تا محراب امتداد یافته، از تزئینات کاشی‌کاری و بقیه‌ی عرق چین‌ها از آجر استفاده شده است. در پشت هر دو طاق‌نمایی که در بخش شرقی و غربی قرار گرفته، رواقی کوچک تعبیه شده است. جالب است بدانید که در پشت رواق ضلع شرقی، شبستانی متشکل از 4 دهنه با طولی برابر با 25 متر و عرضی بالغ بر 20 متر قرار گرفته است. این شبستان که به شبستان زمستانی مسجد وکیل معروف است، از سقفی آجری تشکیل شده که سازندگان، 12 ستون همانند و یکسان با ارتفاعی حدود 5 متر را در آن تعبیه کرده‌اند. برسردر ورودی، کتیبه‌هایی قرار گرفته که آیاتی از قرآن کریم با خطوط نسخ و ثلث در زمینه‌ای به رنگ لاجوردی نقش بسته است. به نظر می‌رسد در کناره‌های ایوان نیز چنین آیاتی نوشته شده باشد. از دیگر بخش‌های مسجد وکیل شیراز می‌توان به بخش شمال شرقی حیاط مسجد و حضور حیاطی کوچک به ابعاد 35 متر طول و 20 متر عرض اشاره کرد که داخل آن حوضی سنگی قرار گرفته است. بنابر نقل قول‌ها و متون تاریخی به نظر می‌رسد این مسجد توسط حسین علی میرزا فرمانفرما (پسر فتح‌علی‌شاه قاجار) مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
آدرس
مسجد وکیل در مجاورت بازار وکیل و در خیابان طالقانی شیراز قرار دارد. می‌توانید محل قرارگیری مسجد را روی نقشه هم ببینید
موضوع: مسجد وکیل شیراز، تلفیقی ناب از معماری و هنر ایرانی
مطالب مرتبط:
آرامگاه خواجوی کرمانی ، اسطوره شعر و ادب فارسی
باغ عفیف آباد شیراز، باغ موزه نظامی + تصاویر
موزه دلگشا - باغ دلگشا + تصاویر
موزه پارس، عمارت کلاه فرنگی + تصایر
بانک مشاغل برتر