اثرات فلزات سنگین بر بدن انسان
یکی از نگرانی هایی که در سال های اخیر توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، مسئله آلودگی و مسمومیت انسان با قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین می باشد. فلزات سنگین عمدتا ترکیباتی سمّی هستند که بدن به سختی قادر است تنها مقدار کمی از آن ها را دفع کند و تجمع مقادیر بیشتر آن عوارض خطرناکی را به دنبال دارد. فلزات سنگین از طرق مختلف مانند مصرف مواد غذائی، تنفس هوای آلوده و تماس با آب و خاک آلوده وارد بدن انسان می شوند. در حالت کلی علائم و نشانه های فردی که در معرض فلزات سنگین قرار می گیرد بستگی به نوع فلز سنگین، نوع و میزان تماس، سن فرد و وضعیت سلامت آن شخص دارد.
عوارض فلزات سنگین در بدن انسان
هنگامی که مقدار بالای فلزات سنگین وارد بدن شود، با تجمع در کلیه، کبد، استخوان و مغز موجب ایجاد اختلال در کارکرد آن بخش از بدن می شوند. برخی فلزات سنگین سرطان زا هستند و برخی تنها توانایی بدن درتولید سلول قرمز و سفید را تحت تاثیر قرار می دهند. در واقع هر فلز سنگین بر روی بخش یا بخش هایی از بدن اثرگذاری دارد. برای مثال یک فلز سنگین ممکن است از راه تماس با پوست هیچگونه عوارض جانبی ایجاد نکند، حتی هنگامی که بلعیده شود مضرات جدی نداشته باشد، اما تنفس بخار آن فلز سنگین و سمّی موجب آسیب شدید به ریه شود.
برخی فلزات سنگین سمّیت بیشتری دارند و حتی برخی اشکال از ترکیبات فلزات سنگین خطرناکتر ازسایر شکل های آن هستند. به عنوان مثال، قرار گرفتن در معرض یک ترکیب معدنی از فلزسنگین در مقایسه با فرم آلی آن به دلیل خواص و ویژگی های متفاوتی که دارد، اثرات متفاوتی نیز به دنبال خواهد داشت. دستگاه جذب اتمی از تجهیزاتی است که به طور معمول در آزمایشگاه های آنالیز و پاتوبیولوژی ها جهت اندازه گیری فلزات سنگین در مواد و نمونه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
عوارض فلزات سنگین در کودکان
بیشترین اثرات نامطلوب فلزات سنگین بر روی جنین و کودکان می باشد و این گروه سنی بیشترین ریسک قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین را متحمل می شوند. از جمله مضرات قرار گرفتن کودکان و جنین حتی در مقادیر کم فلزات سنگین، می توان به کاهش رشد ذهنی و جسمی آن ها و آسیب بر مغز و اندام های آن ها اشاره کرد. برخی فلزات سنگین به طور مستقیم از مادر به جنین منتقل شده و برخی از راه شیر مادر وارد بدن نوزاد می شوند.
روش های تشخیص فلزات سنگین در بدن
برای اندازه گیری فلزات سنگین در بدن می توان برخی مایعات بیولوژیکی بدن مانند ادرار، خون، سرم و یا حتی برخی بافت های بدن و یا مو و ناخن را تحت آزمایش قرار داد. برخی عناصر فلزات سنگین فقط در نوع خاصی از مایعات بیولوژیکی بدن قابل تشخیص می باشد. برای مثال متیل جیوه، ترکیب آلی که از طریق مصرف ماهی آلوده به بدن منتقل می شود، فقط در خون قابل رویت می باشد و در ادرار تشخیص و اندازه گیری دقیق آن ممکن نیست. اثر فلزات سنگین در مو و ناخن معمولا در گذر زمان مشخص می شود و برای بررسی مواردی که اخیرا وارد بدن گردیده مناسب نمی باشند. برای آنالیز بافت های بدن نیز معمولا بیوپسی بافت مورد نظر در آزمایشگاه استفاده می شود.
علاوه بر دستگاه طیف سنج Atomic Absorption که در بالا به آن اشاره شد، دستگاه آنالیز آزمایشگاهی طیف سنج جرمی پلاسمای جفت شده القایی یا اصطلاحا دستگاه ICP-MS نیز با دقت و حساسیت بالا و به طور همزمان قادر به اندازه گیری عناصر فلزات سنگین در نمونه های آزمایشگاهی مختلف می باشد.
آزمایش عناصر فلزات سنگین در بدن
با توجه به نوع علائم و امکانات حال حاضر و تشخیص پزشک معمولا هر آزمایشگاهی نوعی از فلزات سنگین و سمّی را مورد آنالیز با دستگاه جذب اتمی و دستگاه ICP-MS قرار می دهد. تعدادی از رایج ترین عناصر فلزات سنگین که در آزمایشات بدن به طور معمول تحت آنالیز قرار می گیرند سرب Pb، جیوه Hg، آرسنیک As و کادمیم Cd می باشند. علاوه بر آن، عناصر آهن Fe، مس Cu، سلنیم Se، مولیبدن Mo و روی Zn که مقادیر کم آن در بدن برای بهبود عملکرد طبیعی بدن لازم است اما مقادیر بالای آنها با علائم سمّیت همراه است نیز مورد آنالیز و اندازه گیری در آزمایشگاه های تشخیص طبی قرار می گیرند.
لازم به ذکر است که برای استفاده از دستگاه Atomic Absorption و یا دستگاه ICP-MS نمونه حتما بایستی در فاز مایع باشد. برای آنالیز نمونه های جامد در آزمایشگاه لازم است یک مرحله آماده سازی، هضم و تبدیل نمونه مایع به محلول با دستگاه هاضم مایکروویو Microwave Digestion انجام پذیرد.
آشنایی با 7 فلز سنگین که برای انسان مضر و سمی هستند:
فلزات سنگین که سرب، آلومینیوم، جیوه، مس، کادمیوم، مس، نیکل و آرسنیک را شامل میگردد از سموم پرخطر پیرامون ما میباشند. این سموم در هوای تنفسی، آب آشامیدنی، مصالح ساختمانی، لوازم آشپزخانه و حتی البسه موجود میباشند. برخی فلزات به مقدار ناچیز برای عملکرد طبیعی بدن ضروری میباشند اما ورود بیش از اندازه آنها به بدن مسمومیت ایجاد خواهد کرد. ایراد اصلی فلزات سنگین این میباشد که در بدن متابولیزه نمیگردند. در واقع فلزات سنگین پس از ورود به بدن دیگر از بدن دفع نشده و در بافتهای بدن انباشته میگردند. همین امر موجب بروز بیماریها و عوارض متعددی در بدن می شود. آنها رشد و گسترش عفونتهای ویروسی، باکتریایی و قارچی را نیز افزایش میدهند. فلزات سنگین همچنین جایگزین دیگر املاح و مواد معدنی مورد نیاز در بدن میگردند. برای مثال فلزات سنگین در بافتهای عروق، عضلات، استخوانها و مفاصل رسوب میکنند و یا در صورت کمبود روی در مواد غذایی کادمیوم جایگزین آن خواهد شد. مضرات فلزات سنگین به قرار زیر میباشد:
اختلالات عصبی (پارکینسون، آلزایمر، افسردگی، اسکیزوفرنی) – انواع سرطان ها – فقر مواد مغذی – بر هم خوردن تعادل هورمونها – چاقی – سقط جنین – اختلالات تنفسی و قلبی-عروقی – آسیب به کبد، کلیه ها و مغز – آلرژی و آسم – احتلالات غدد درونریز-عفونتهای ویروسی مزمن – کاهش آستانه تحمل بدن – اختلال در عملکرد آنزیمها – تغییر در سوخت و ساز – ناباروری – کم خونی – خستگی – تهوع و استفراغ – سردرد و سرگیجه – تحریک پذیری – تضعیف سیستم ایمنی بدن – تخریب ژنها – پیری زودرس-اختلالات پوستی – کاهش حافظه – بی اشتهایی – التهاب مفاصل – ریزش مو – پوکی استخوان – بی خوابی – مرگ .
1- آلومینیوم: در ظروف آلومینیومی – فویل آلومینیومی – قوطیهای آلومینیومی – برخی داروها (مانند ضد اسید معده)، سرامیکها ، فیلتر سیگار – مصالح ساختمانی-آمالگام دندان – دئودرنتها – آفت کشها – نمک خوراکی – دود سیگار – بیکینگ پودر – خمیر دندان موجود میباشد.
2- آرسنیک: در غذاهای دریایی – گچهای رنگی – آفت کشها – شوینده های خانگی-حشره کشها – شیشه ها و آینه ها – نمک خوراکی – رنگ ها – شراب – آب چاه و یا لوله کشی – دود ناشی از مواد سوختی – سوختن چوب ناشی میگردد.
3- سرب: در باطری خودرو – سرامیکها – آب میوه های داخل قوطی – خاکستر سیگار-دود اگزوز خودروها – بنزین سرب دار – رنگ موها – حشره کشها – ریمل مژه – برف – آلیاژ لحیم کاری – بتونه ها – رنگها – آب شهری و یا چاه – شراب – لوله ها وجود دارد.
4- جیوه: در چسبها – فیلترهای صنعتی – لوازم آرایشی – دماسنجهای شکسته – پر کننده های دندانی – ادرار آورها – نرم کننده های البسه – پولیشها – پسماندهای صنعتی – ملینها – رنگها – غذاهای دریایی – نگهدارنده های چوب موجود است.
5- نیکل: در بیکینگ پودرها – پروتزهای دندانی – دود اگزوز خودروها – پسماندهای صنعتی – غذاهای فرآوری شده – کودها – روغنهای هیدروژنه – ظروف استنلس استیل موجود میباشد.
6- مس: درظروف مسی – لوله های مسی – پروتزهای دندانی – آفت کشها – رنگ موها – پسماندهای صنعتی – حشره کشها – استخرها – سیگار – آب لوله کشی و یا چاه – غذاهای دریایی موجود میباشد.
7- کادمیوم: در آلیاژهای دندانی – باطریها – روغن موتور – غذاهای دریایی – سرامیکها – دود سیگار- چای و قهوه -کودها – آلیاژ های لحیم کاری – لوله های گالوانیزه – آب لوله کشی و یا چاه – الکترودهای جوشکاری – دود ناشی از سوختن لاستیکها و پلاستیکها-حبوبات و غلات فاقد سبوس.
یکی از روش های سمزدایی فلزات سنگین از بدن استفاده از رژیمهای آب میوه میباشد. مصرف این آب میوه ها و عصاره ها ضمن آنکه بسیار مغذی میباشند تمام ارگانهای بدن را شستشو داده و از سموم پاک میکنند. مصرف افشره و عصاره مرکبات، انگور، گیلاس، سیب، چغندر – اسفناج – سیر – هویج – جعفری و هندوانه برای زدودن فلزات سنگین و پاک سازی بدن از سایر سموم بسیار موثر میباشد. همچنین مصرف کلسیم و روی نیز با رقابت با فلزات سنگین در جذب شدن و رسوب در بافتهای بدن موثر میباشند.
مطالب مرتبط:
۱۰ نشانه سمی بودن بدن و ۶ روش سم زدایی بدن
چگونه سموم را از کبد، کلیه ها و مثانه به طور طبیعی جدا کنید